۱. وضو
ملاحظه آراى فقهاى مذاهب اسلامى، از بروز چندين اختلاف در موضوع وضو حكايت مىكند كه براى رعايت اصل اختصار، ما تنها به دو مورد از آنها نگاهى خواهيم داشت: نخست . سمت و سوى شستن دستها، دوم . مسح يا شستن پاها.
ابتدا شايسته است تنها آيه قرآنى مربوط به وضو ، ملاحظه گردد:
(يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمتُم إِلَى الصَّلاةِ فَاغسِلُوا وُجُوهَكُم وَ أَيدِيَكُم إِلَى المَرافِقِ وَ امسَحُوا بِرُؤُسِكُم وَ أَرجُلَكُم إِلَى الكَعبَينِ. ۱
اى كسانى كه ايمان آوردهايد! هنگامى كه به نماز مىايستيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد و سر و پاها را تا مفصلها [ يا برآمدگى پشت پا ] مسح كنيد!) .
سمت و سوى شستن دستها
در حديثى ، از امام باقر عليه السلام وضوى پيامبر صلى اللَّه عليه وآله اين گونه نقل شده است :
عُمَرُ بنُ أُذَينَةَ عَن زُرَارَةَ وَ بُكَيرٍ أَنَّهُمَا سَألَا أَبَا جَعفَرٍ عليه السلام عَن وُضُوءِ رَسُولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه وآله ، فَدَعَا بِطَستٍ أَو تَورٍ فِيهِ مَاءٌ ، فَغَمَسَ يَدَهُ اليُمنَى ، فَغَرَفَ بِهَا غُرفَةً ، فَصَبَّهَا عَلَى وَجهِهِ ، فَغَسَلَ بِهَا وَجهَهُ ، ثُمَّ غَمَسَ كَفَّهُ اليُسرَى ، فَغَرَفَ بِهَا غُرفَةً ، فَأَفرَغَ عَلَى ذِرَاعِهِ اليُمنَى ، فَغَسَلَ بِهَا ذِرَاعَهُ مِنَ المِرفَقِ إِلَى الكَفِّ لَا يَرُدُّهَا إِلَى المِرفَقِ ، ثُمَّ غَمَسَ كَفَّهُ اليُمنَى ، فَأَفرَغَ بِهَا عَلَى ذِرَاعِهِ اليُسرَى مِنَ المِرفَقِ وَ صَنَعَ بِهَا مِثلَ مَا صَنَعَ بِاليُمنَى ، ثُمَّ مَسَحَ رَأسَهُ وَ قَدَمَيهِ بِبَلَلِ كَفِّهِ لَم يُحدِث لَهُمَا مَاءً جَدِيداً. ۲
عمر بن اذينه ، از زراره و بكير - كه از امام باقر عليه السلام در باره وضوى پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله پرسيدند - ، نقل كرده است كه ايشان كاسه آبى خواست . پس دست راست خود را در آن فرو برد و مشتى آب برگرفت و بر صورت خود ريخت و با آن صورتش را شست . سپس دست چپ خود را در آن فرو برد و مشتى آب برداشت و بر دست راست خود ريخت و با آن از آرنج تا كف دستش را شست، در حالى كه دست خود را به سوى آرنج نمىكشيد . آن گاه دست راستش را در آن فرو برد و مشتى آب برداشت و بر دست چپ خود از آرنج ريخت و با آن چنان كرد كه با دست راستش كرده بود. سپس سر و پاهايش را با رطوبت كف دستش مسح كرد و آب ديگرى را براى آن به كار نگرفت.
بر پايه اين روايت و نظاير آن ، ۳ پيروان اهل بيت عليهم السلام معتقدند كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله در وضو، دستان مبارك خود را از بالا به پايين يعنى از آرنج تا نوك انگشتان مىشست و اين ، بِدان معناست كه آيه وضو به دست پيامبر صلى اللَّه عليه وآله تفسير شده است. ضمناً اين نكته در باره آيه وضو قابل توجّه است كه اصولاً مخاطبان از ظاهر عباراتى نظير آيه وضو، محدوده انجام عمل مورد نظر را برداشت مىنمايند . آن گاه در مقام عملى كردن آن خواسته، معمولاً از بالا به پايين اقدام مىكنند. مثلاً اگر پزشك بگويد : پايت را تا زانو با آب سرد بشوى، يا صاحبخانه بگويد: ديوارهاى اين اتاق را تا سقف رنگآميزى كن، به طور طبيعى، هر يك از بيمار و رنگكار، سخن گوينده را بر تعيين محدوده مورد نظر او حمل مىكند و در نتيجه آنچه را كه به دليل آسانتر بودن يا عوامل ديگر، به صورت ناخودآگاه در ميان مردم معمول است ، انجام مىدهد ، يعنى شستن پاها و رنگآميزى كردن ديوارها از بالا به پايين . و چه بسا هرگز اين مطلب به ذهنشان خطور نكند كه پزشك و صاحبخانه با گفتن «تا زانو» و «تا سقف» در صدد تعيين سمت و سوى عمل خواسته شده و نقطه انتهايى انجام آن بوده است.
اما به هر تقدير، آنچه در نزد پيروان اهل بيت عليهم السلام اين برداشت قرآنى را قطعيت مىبخشد ، احاديث معتبرى هستند كه بر انجام دادن وضو از آرنج به سوى سرِ انگشتان دلالت مىكنند. در مقابل، تمام مذاهب اهل سنّت، شستن دستها در وضو را به هر صورتى كه باشد ، كافى دانسته، هر چند به نظر آنان، شروع از سرِ انگشتان به سوى آرنج ، افضل است. ۴
