حكمت تفصيلى نماز

افزون بر آيات و روايات بيانگر حكمت نماز ، همه متونِ مرتبط با ويژگى‏هاى نماز و آثار و بركات آن، در واقع، اشاره است به حكمت تفصيلىِ اين عبادتِ بزرگ. بر پايه اين آموزه‏ها، نماز، اگر با آداب و شرايط آن انجام شود، در اوّلين مرحله، انسان را از آلودگى‏هاى اخلاقى و عملى پاك مى‏كند و شيطان را از انسان، دور مى‏گرداند .
نماز، انسان را در برابر سختى‏هاى زندگى، مقاوم مى‏سازد، نگرانى و اضطراب و اندوه را از بين مى‏برد، و جان را آرامش مى‏بخشد و از اين رو، پيشوايان دين، در سختى‏ها، به نماز، پناه مى‏بردند.
فرشتگان الهى، نمازگزار را دعا مى‏كنند، رحمت الهى او را فرا مى‏گيرد، و دعاى او به اجابت، نزديك مى‏گردد.

برترين بركات نماز

برتر از همه بركات، اين كه: نماز، آينه جان را نورانى و نورانى‏تر مى‏كند، تا آن جا كه دل، جلوه‏گاه انوار جمال و جلال خداى سبحان مى‏گردد، و بدين‏سان، نمازگزار، به لقاى معبود خود نايل مى‏شود، در اين باره، آية اللَّه محمّدتقى بهجت رحمة اللَّه عليه فرمود:
نخستين مرتبه لقاء اللَّه [براى عبد]، اين است كه در حال نماز، براى او اُنس و دلْ‏گرمى پيدا مى‏شود و بالاترين مرتبه لقاء اللَّه، حالتى است كه در حديث «قُرب نوافل»، به آن اشاره شده است‏. ^۱
و بدين سان، نماز، معراج عارفان است، و هنگام نماز، براى نمازگزاران راستين، هنگام ديدار آنها با خداى سبحان است، چنان كه در روايتى از امير مؤمنان عليه السلام در تفسير «قد قامت الصلاة» آمده است :
أي حانَ وَقتُ‏الزِّيارَةِ وَالمُناجاةِ وقَضاءِ الحَوائِجِ ودَركِ‏المُنى‏ وَالوُصولِ إلَى اللَّهِ عزّ وجلّ‏. ^۲
[قد قامت الصلاة] يعنى وقت ديدار و مناجات و برآورده شدن حاجات و رسيدن به آرزو و وصول به خداى عزّ وجلّ فرا رسيد.
از منظر آية اللَّه بهجت - رضوان اللَّه عليه - ، سالك مى‏تواند با بهره‏گيرى از نماز، به تداوم ذكر، دست يابد و با تداوم ذكر، به شهود تام، نايل آيد. ايشان در پاسخ اين پرسش كه راه تداوم ذكر چيست، فرمود:
توجه به نماز! اگر نماز درست شد ، همه چيز درست مى‏شود. «وَاعلَم أنَّ كُلَّ شَي‏ءٍ مِن عَمَلِكَ تَبَعٌ لِصَلاتِكَ» . ^۳ ميزان الحراره ، نماز است‏. ^۴
و نيز فرمود :
راه رسيدن به شهود، مراقبت از ياد خدا و از دست ندادنِ اختيارى توجّهاتى است كه احياناً براى انسان حاصل مى‏شود. غفلتِ غيراختيارى اهميتى ندارد. واضحات را از دست ندادن، موجب وصول به شهود تام است‏. ^۵
امام خمينى - رضوان اللَّه عليه - نيز نماز را راه پيروزى در جهاد اكبر مى‏داند و خطاب به فرزندش، مرحوم سيد احمد خمينى، مى‏نويسد :
فرزندم! از خودخواهى و خودبينى به در آى كه اين، ارث شيطان است كه به واسطه خودبينى و خودخواهى ، از امر خداى تعالى به خضوع براى ولىّ و صفىّ او - جلّ و علا - سر باز زد. و بدان كه تمام گرفتارى‏هاى بنى آدم، از اين ارث شيطانى است كه اصل اصول فتنه است. و شايد آيه شريفه (وَقَتِلُوهُمْ حَتَّى‏ لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ) ، ^۶ در بعض مراحل آن، اشاره به جهاد اكبر و مقاتله با ريشه فتنه - كه شيطان بزرگ و جنود آن است كه در تمام اعماق قلوب انسان‏ها شاخه و ريشه دارد - باشد. و هر كس براى رفع فتنه از درون و برون خويش بايد مجاهده نمايد. و اين جهاد است كه اگر به پيروزى رسيد، همه چيز و همه كس اصلاح مى‏شود.
پسرم! سعى كن كه به اين پيروزى دست‏يابى، يا دست كم به بعض مراحل آن. همّت كن و از هواهاى نفسانيه كه حدّ و حصر ندارد، بكاه و از خداى متعال - جلّ و علا - استمداد كن كه بى‏مدد او كس به جايى نرسد.
و نماز، اين معراج عارفان و سفر عاشقان، راه وصول به اين مقصد است. و اگر توفيق يابى و يابيم به تحقّق يك ركعت آن و مشاهده انوار مكنون در آن و اسرار مرموز آن، ولو به قدر طاقت خويش، شمّه‏اى از مقصد و مقصود اولياى خدا را استشمام نموده‏ايم، و دورنمايى از صلاة معراج سيّد انبيا و عرفا - عليه و عليهم و على آله الصلاة والسلام - را مشاهده كرده‏ايم؛ كه خداوند منّان، ما و شما را به اين نعمت بزرگ، منّت نهد . ^۷
كسانى كه توفيق خواندن نماز - با توصيفى كه در كلام امام رحمة اللَّه عليه بدان اشاره شده - را يافته‏اند، مى‏دانند لذّتى كه اهل معرفت از نماز مى‏برند، قابل مقايسه با هيچ لذّتى نيست.