ياد خدا، روح همه عبادات‏

جان و جوهر همه عبادات، ياد خدا (ذكرُ اللَّه) است. در واقع، ياد خدا رمز خودسازى و سازندگى، كليد ارتقا به سوى كمالات و مقامات انسانى، بهترين سرمايه تأمين رفاه فردى و اجتماعى، مادّى و معنوى، و دنيوى و اُخروى است.
ياد خدا، در گام اولِ سلوك، آيينه دل را از زنگارهاى اخلاق و اعمال زشت، پاك مى‏كند، و در گام دوم، با نورانى ساختن دل، زمينه انعكاس معارف شهودى در آن و دستيابى انسان به قلّه يقين را فراهم مى‏سازد، و در يك جمله، مى‏توان گفت كه : «ياد خدا، ياد كردن از خويش است، و فراموشى او، فراموش كردن خود»!. ^۱

جامع‏ترين دستاورد ياد خدا

خداوند متعال ، وعده قطعى داده است كه هر كس او را ياد كند، او نيز متقابلاً وى را ياد نمايد . ^۲ ياد كردن خدا از بنده خود، در حقيقت، جامع‏ترين دستاورد «ذكر» و مبدأ همه آثار مادّى و معنوى ، اين كيمياى ارزشمند سعادت است.
بى ترديد، همه آثار سازنده ذكر (ياد خدا) ، در اين تعبير كه : «خداوند ، يادكننده خود را ياد مى‏كند» خلاصه شده است؛ زيرا ياد كردن خداوند متعال از بنده خود، به معناى آگاهى داشتن از حال او نيست؛ چرا كه او همواره ، به همه چيز و همه كس، آگاه است؛ بلكه مقصود از ياد كردن ، ارزانى‏داشتِ نعمت و احسان و رضوان به اوست. البته مراتب چنين نعمت و رحمت متقابل الهى نسبت به يادكننده خود، متناسب با مراتب ذكر اوست. هر چه ذكر از سوى بنده، عميق‏تر و آثار عملى آن گسترده‏تر باشد، احسان مادّى و معنوى الهى ، ذاكر را بيشتر فرا خواهد گرفت. آرى! نظر به اين پاداش مضاعف براى ذاكران است كه خداوند متعال فرموده است :
(وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ . ^۳
و البته ياد خدا بزرگ‏تر است) .
سخن امام باقر عليه السلام در تفسير اين آيه نيز تأكيدى است بر اين كه ياد كردن خدا از بنده‏اش، اساسى‏ترين دستاورد ذكر الهى است . ايشان مى‏فرمايد :
ذِكرُ اللَّهِ لاَِهلِ الصَّلاةِ أكبَرُ مِن ذِكرِهِم إيّاهُ. ألاتَرى‏ أنَّهُ يَقولُ: (فَاذْكُرُونِى أَذْكُرْكُمْ)^۴. ^۵
ياد كردن خدا از نمازگزاران، بزرگ‏تر است از ياد كردن آنها از خدا. آيا نمى‏بينى كه او مى‏فرمايد: (مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم)^۶ .