93
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

ضبط مى‏کند]».۱

در این روایت، امام علیه السلام با جداساختن صدر آیه، یعنی عبارت (اِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیانِ)، آن را بر فرشته‌ و شیطان تطبیق می‌نماید.۲ علامه طباطبایی در وجه جمع این دو تفسیر از آیه با یکدیگر می‌نویسد:

اگر در برخی روایات آیه شریفه با مسأله دو فرشته نویسنده حسنات و سیئات تطبیق شد، منافاتى با تطبیق روایت مورد بحث ندارد که آیه را بر فرشته و شیطان تطبیق کرده؛ براى این‏که آیه شریفه بر بیش از این دلالت ندارد که رقیب و عتیدى براى هر انسانى هست و مراقب تمامى سخنان او هستند، و در طرف راست و چپ هر کس قرار دارند، و اما این‏که این رقیب و عتید هر دو از ملائکه‏اند و یا یکى ملک و دیگرى شیطان است، آیه شریفه صراحتى در هیچ‏یک ندارد و بر هر دو احتمال قابل انطباق است.۳

خواص قرآن

خواص جمع خاصّه در مقابل عامّه به معنای ویژگی مختص به چیزی است که دیگری فاقد آن است.۴ علم خواص در ادبیات اسلامی به دانشی اطلاق می‏شود که به بررسی آثار قرائت اسماء حسنی خداوند و کتاب‏ها‏ی آسمانی چون زبور و قرآن و یپوند این آثار با محتوای اسما و کتاب‏ها‏ی وحیانی می‏پردازد و به عنوان یک دانش مستقل شناخته شده است.۵ بر پایه آیات و روایات اسلامی این حقیقت قابل انکار نیست که انس و عمل به قرآن شفابخش جان و جسم آدمی،۶ تعالی بخش ایمان، از اسباب تقرب به خداوند و کسب ثواب اخروی و

1.. الکافی، ج۲، ص۲۶۷.

2.. «دلالت فراسیاقی قرآن؛‏ ادله، رویکردها و آسیب‌ها»، ص۴۹ - ۶۳.

3.. المیزان، ج۳، ص۱۸۵.

4.. الصحاح، ج۳، ص۱۰۳۷؛ تاج العروس، ج۹، ص۲۶۹.

5.. علم الخواص و هو علم باحث عن الخواص المترتبة علی قراءة أسماء اللّٰه - سبحانه و تعالی - و کتبه المنزلة و علی قراءة الأدعیة، و یترتب علی کل من تلک الأسماء و الدعوات خواص مناسبة لها (کشف الظنون، ج۱، ص۷۲۵)؛ و اعلم ان الخواص قد تترتب علی اسماء اللّٰه تعالی و علی الآیات التنزیلیة و آیات التوارة و الانجیل، لکن تلک الخواص لیست من فروع السحر بل هی من فروع علم القرآن (أبجد العلوم، ج۲، ص۲۸۳).

6.. (وَ نُنَزِّلُ مِنَ ٱلْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ) (سوره اسراء، آیه ۸۲).


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
92

قَالَ: لَیْسَ شَیْ‏ءٌ أَبْعَدَ مِنْ عُقُولِ الرِّجَالِ مِنْ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ إِنَّ الْآیَةَ یَنْزِلُ أَوَّلُهَا فِی شَیْ‏ءٍ (وَ أَوْسَطُهَا فِی شَیْ‏ءٍ) وَ آخِرُهَا فِی شَیْ‏ءٍ»۱ اشاره کرد.

در روایات دسته دوم، اهل بیت‏ علیهم السلام در مقام تفسیر آیات نیز در مواضع عدیده‌ای از دلالت‌های فراسیاقی آیات قرآن استفاده نموده‌اند؛ برای نمونه، آیه: (اِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقیبٌ عَتیدٌ)۲ برابر سیاق جملات آن و طبق پاره‌ای روایات به دو فرشته‌ای اشاره می‌کند که بر سمت و چپ و راست هر انسانی گمارده شده‌اند و مأموریت حفظ و نگهداری حساب اعمال انسان را عهده دارند و پیوسته ملازم و همراه اویند. «تلقى» به معناى دریافت و اخذ و ضبط است، و «متلقیان» دو فرشته‏اى هستند که مامور ثبت اعمال انسان هستند و در روایات از آن‏ها به دو فرشته نگارنده حسنات و سیئات تعبیر می‌شود؛‏ اما در برخی از روایات اهل بیت‏ علیهم السلام در سایه دلالت فراسیاقی، گزاره دیگری از آیه استفاده شده است. کلینی در ذیل باب «أَنَّ لِلْقَلْبِ أُذُنَیْنِ یَنْفُثُ فِیهِمَا الْمَلَکُ وَ الشَّیْطَانُ» روایتی را بدین شرح از علی بن ابراهیم با سندش از امام صادق علیه السلام‏ نقل می‌کند:

۰.مَا مِنْ قَلْبٍ إِلَّا وَ لَهُ أُذُنَانِ عَلَى إِحْدَاهُمَا مَلَکٌ مُرْشِدٌ وَ عَلَى الْأُخْرَى شَیْطَانٌ‏ مُفْتِنٌ هَذَا یَأْمُرُهُ وَ هَذَا یَزْجُرُهُ الشَّیْطَانُ یَأْمُرُهُ بِالْمَعَاصِی وَ الْمَلَکُ یَزْجُرُهُ عَنْهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عز و جل: (عَنِ ٱلْیمِینِ وَ عَنِ ٱلشِّمَالِ قَعِیدٌ * مَّا یلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ)؛

هیچ قلبى نیست مگر آن‏که دو گوش دارد، بر در یک گوش فرشته‏اى ارشادگر، و بر در دیگر، شیطانى فتنه‏گر است. آن صاحب قلب را امر مى‏کند و این دیگرى نهى، شیطان او را به گناهان فرمان مى‏دهد و ملک از گناه نهیش مى‏کند و این همان معنایى است که خداوند عز و جل در باره‏اش‏ فرمود: «از راست و از چپ، نشسته‏اند. [آدمى‏] هیچ سخنى را به لفظ درنمى‏آورد مگر این‏که مراقبى آماده نزد او [آن را

1.. چیزی دورتر از خردهای مردم از تفسیر قرآن وجود ندارد؛ زیرا آیه‌ای ابتدای آن درباره چیزی، اثنای آن در مورد چیزی و فرجام آن در مورد چیز دیگری نازل شده است (همان).

2.. سوره ق، آیه ۱۷ - ۱۸.

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2705
صفحه از 312
پرینت  ارسال به