71
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

بر اختصاص آن‏ها به فضائل و مناقب قرآنی اهل بیت علیهم السلام است. با این رویکرد، آیاتی خاص، ارتباط وثیقی با شأن اهل بیت پیدا کرده و غرر قرآنی در این موضوع شده‌اند.

ابن‌کرامه در قرن پنجم با همین رویکرد به ترتیب مصحف به گزارش فضائل قرآنی اهل بیت علیهم السلام پرداخته است.۱ استرآبادی در قرن دهم هجری با رویکرد تأویلی به گزارش روایات فضائل قرآنی اهل بیت علیهم السلام ذیل آیات و به ترتیب مصحف پرداخته است.۲ البته هر چند عنوان تأویل در کتاب وی به کار رفته، اما ظاهراً تفسیر نیز مراد وی بوده است. اندیمشکی در دوره معاصر تمام سوره‌های قرآنی را با رویکرد نشان دادن فضائل اهل بیت علیهم السلام بررسی و روایات بیان‌گر آن را گزارش کرده ‌است.۳ البته پژوهش‏های متعدد با این رویکرد از گذشته تا کنون انجام شده است. برخی از این فضائل تنزیلی و برخی تأویلی هستند.۴

سوره‏شناسی‏

در روایات، برخی از سوره‌ها افزون بر نام مشهور آن‏ها در مصحف، به اسامی دیگری نیز نام‏گذاری شده‏اند. از جمله این اسامی می‏توان به عناوینی چون ام‌القرآن، فسطاط القرآن، جمال القرآن، قلب قرآن، عروس قرآن، سنام القرآن، سورة الحواریین، سورة عیسی، سورة الامتحان، سورة المودّة، سورة الشریعة، سور القلاقل و المعوذتین... برای برخی از سوره‏ها اشاره کرد. شناساندن جایگاه، محتوا و کارکردهای سوره‏های قرآن مورد تأکید این روایات است که می‏توان از آن به سوره‏شناسی‏ روایی نامید و روایات آن را در یک گونه مستقل طبقه‏بندی کرد؛ زیرا محتوا و غایت آن‏ها با سایر روایات تفاوت دارد.

سوره‏شناسی‏ اجتهادی رهیافت دیگری است که بر پایه تحلیل درون‏مایه سوره یا اقوال صحابه و تابعان به نام‏گذاری یک سوره پرداخته‏اند. در کتاب‏ها‏ی علوم قرآنی بخشی به گزارش نصوص روایی و دیدگاه‏ها در نام‏گذاری سوره‏ها اختصاص دارد؛ برای نمونه، زرکشی

1.. تنبیه الغافلین عن فضائل الطالبین، ص۱-۲.

2.. تأویل الآیات الظاهره فی فضائل العترة الطاهرة، ج۱، ص۲.

3.. ر.ک: القرآن و فضائل أهل‏البیت علیهم السلام.

4.. ر.ک: اهل البیت فی القرآن الکریم: سورة الحمد و بقره.


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
70

آیة الکرسی نیز همانند بسمله دارای جایگاه برجسته‌ای در روایات شیعه۱ و اهل سنّت۲ است و در برخی از این روایات، آن را افضل آیات سوره بقره، اعظم و سید آیات قرآن و افضل همه کتاب‏ها‏ی آسمانی خوانده‌اند. اهمیت این آیه تا حدی است که در کتاب‏ها‏ی حدیثی و تفسیری مبحثی با عنوان فضیلت آیة الکرسی به آن اختصاص یافته است و در روایات، مداومت بر تلاوت آن بعد از نماز را از اوصاف انبیا و شهیدان دانسته‌اند. کلینی روایت آیة الکرسی را در ابواب مختلف کتاب الکافی چون حرز، تعویذ، دعا، النوم، باب الدعا للکرب و الهم، باب دخول میت در قبر، تشیید البناء، و... گزارش کرده است.۳ نقطه اشتراک کاربرد آیة الکرسی در این ابواب، کارکرد ایمن‏سازی و حراست این آیه در برابر خطر احتمالی و مواجهه با دشمن است.

از مجموع آیاتی همانند آیة الکرسی با کاربرد امنیت‌افزایی، به «قوارع القرآن» یاد شده۴ و چنین تعریف شده است:

قوارع قرآن، آیاتی هستند که هر کسی آن‏ها را بخواند، از شر شیطان در امان بماند؛ همانند آیة الکرسی و مثل آن که گویی شر شیطان را نابود می‌کند.۵

این همه تأکید نشان‏گر محتوای غنی و بالای آیة الکرسی و بسمله هستند و می‌توان آن‏ها را از شمار غرر قرآنی برشمرد. این دو آیه در فرهنگ اسلامی جایگاه برجسته‌ای دارند و در سیره عملی مسلمانان چنان عجین شده‌اند که هر روز مسلمانان به خواندن آن دو مداومت دارند. در هنر خوشنویسی اسلامی نیز این دو آیه جایگاهی بس شگرف دارند. بررسی گستره کاربرد آیة الکرسی و بسمله در روایات اهل بیت علیهم السلام، خود نیازمند پژوهش مستقلی است۶ که در اینجا تنها به اشاره، نمونه‌های مشهوری از آن بسنده شد. گاهی اشتهار آیات به غرر بنا

1.. مجمع البیان، ج۱، ص۷۴ - ۷۵.

2.. المصنّف، صنعانی، ج۳، ص۳۷۱ و ۳۷۶.

3.. الکافی، ج۲، ص۵۳۶، ص۵۷۳؛ ج۳، ص۴۸۵؛ ج۶، ص۵۱۶.

4.. همان.

5.. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج۴، ص۴۵.

6.. نویسنده در اثر مستقلی به نمونه‌های دیگر از آیات غرر پرداخته است: علی راد، غرر قرآن از نظریه تا تفسیر، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ۱۳۹۵ ش.

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4677
صفحه از 312
پرینت  ارسال به