69
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

آیات توحید است.۱

مفسران و عالمان امامیه متأثر از روش اهل بیت علیهم السلام، اصطلاح غرر را در توصیف منزلت شماری از آیات قرآنی به کار برده‌اند؛ هر چند تعریف تام و دقیقی از این آیات ارائه نشده است، اما می‌توان آن را به عبارات تام قرآنی که در موضوع خود بین آیات قرآنی از برجستگی خاصی برخوردار و در تبیین موضوع و پاسخ‏گویی به مسائل آن کارآمد هستند، معرفی نمود. مهم‏ترین عامل پدیداری چنین نگرشی به غرر قرآنی، سنّت نبوی و روایات اهل بیت علیهم السلام است که با برجسته‌نمایی بخش‌هایی از قرآن، این ایده را در اذهان مسلمانان و قرآن‌پژوهان پدید آورده است. این برجسته‌نمایی با توجه به ویژگی‌های بیانی و محتوایی چنین آیاتی است که تمایزی خاص در مقایسه با دیگر آیات داشتند. به دنبال آن، آیات یادشده شهرت یافتند و در گفت‏وگوهای دینی مرجعیت استنادی - استدلالی پیدا کردند. البته نقش خود قرآن و ویژگی اعجاز بیانی آن را در این پدیده نمی‌توان انکار کرد، ‌اما مقصود ما در اینجا عامل بیرونی بوده است. این اتفاق که به برجسته‌نمایی بخشی از متن منجر می‌شود، امری طبیعی است و رخداد آن در متون ادبی و علمی کاملاً توجیه‏پذیر است. در مسأله تحدی نیز غرر قرآنی از جایگاه خاصی در اثبات اعجاز بیانی قرآن برخوردار هستند.

از بررسی روایات معصومان علیهم السلام به دست می‌آید که گاهی آنان به بیان ویژگی خاصی برای یک آیه یا سوره اشاره کرده‌اند، یا در مسأله‌ای بنیادی و مهم به محتوای آن استشهاد و استناد جسته‌اند. اهمیت و فضیلت خاص این آیات و سوره‌ها چنان بوده است که در مواردی به آن‏ها عناوین توصیفی داده شده است. اگر آیه‌ای یا سوره‌ای در نصوص روایی مقبول امامیه برجسته شده یا فضلیت ممتازی برای آن بیان شده باشد، می‌توان آن را از غرر قرآنی به شمار آورد؛ برای نمونه، «بسمله» از جمله آیاتی است که در روایات فریقین، فضائل و آثار و خواص متنوعی برای آن بیان شده است.۲ به ویژه بر قرائت بسمله در هر امرکوچک و بزرگی تأکید شده است.۳

1.. همان، ج۱۳، ص۳۲.

2.. تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۲؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج۱، ص۱۷.

3.. تفسیر أبی‌حمزة الثمالی، ص۱۰۶.


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
68

این آیه از غرر آیات و جامع براهین توحید است، جامع همه مدالیل آیات مرتبط به توحید آفاقی و انفسی قرآن است.۱

و

این از آیاتی است که زکات را برای همه میوه‌ها تعمیم می‌دهد...۲

در بلاغت بیانی آیه غرر اشاره دارد:

این آیه از غرر آیات قرآنی مرتبط به شأن اهل بیت علیهم السلام است؛ زیرا از علی علیه السلام به (أَنفُسَنَا) و از فاطمه علیها السلام به (نِسَاءَنَا) و از حسنین علیهما السلام به (أَبْنَاءَنَا) تعبیر کرده است.۳

ویژگی ژرفای معارف آیه غرر را چنین بیان می‏دارد:

این آیه میان غرر قرآنی ممتاز است؛ زیرا نشانه‌های غیبی را که تا کنون بشر بدان دست نیافته است را در اختیار انسان قرار داده است.۴

در تفسیر تسنیم نیز در توصیف آیات غرر چنین آمده است:

انتخاب نام غرر برای برخی از آیات آسان نیست؛ هرچند اشتمال آن‏ها بر نکات سودمند بیش از بعض دیگر باشد. البته آیات کلیدی که مشتمل بر اصل مهم در آیه محکمه، فریضه عادله یا سنّت قائمه باشد که بتوان فروع فراوان، فقهی، حقوقی یا اخلاقی را از آن‏ها مجتهدانه استنباط کرد، شایسته اتصاف به غرر خواهند بود.۵

همچنین، این تفسیر در معیار کلیدی بودن آیات به علو متن، ایجاز اعجازآمیز، اتقان در برهان، جمع برهان و عرفان در بیان قرآنی و نیز راهگشایی آن‏ها برای آیات دیگر و پایه و میزان عدل بودن و روشن‏گری برای پیچیدگی‌های احادیث اشاره کرده است. از نگاه نویسنده تفسیر تسنیم، همه مسائل اسلامی - قرآنی اعم از عقاید احکام اخلاق و فنون به توحید - که زیربنای همه معارف و اعمال شایسته است - بازمی‌گردد و بیشترین آیات کلیدی قرآن

1.. الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج۵، ص۶۲.

2.. همان، ج۵، ص۱۶۸.

3.. همان، ج۱۰، ص۳۱۰.

4.. همان، ج۲۶، ص۱۹۷.

5.. تفسیر تسنیم، ج۲۱، ص۴۸۷.

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4796
صفحه از 312
پرینت  ارسال به