59
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

مقام بیان ارائه معیار برای هدایت و اطاعت است - ناسازگار است. البته شارحان در دلالت این عبارت بر لزوم اطاعت و انقیاد از عترت تصریح دارند.۱

در نتیجه، کرائم قرآن، گونه‏ای از آیات قرآن کریم هستند که اختصاص به اهل بیت علیهم السلام دارند و مضمون آن‏ها فضایل شاخص و برجسته اهل بیت علیهم السلام هستند که مورد تأیید و تصریح قرآن قرار گرفته‏اند. این آیات پشتوانه مرجعیت دینی، علمی و سیاسی اهل بیت علیهم السلام هستند و به طور خاص ائمه علیهم السلام به این آیات در بیان شایستگی‏های خود استشهاد کرده‏اند. به نظر می‏آید تعبیر «هی لنا خاصه» و مشابه آن - که اهل بیت علیهم السلام در بیان انحصار شماری از آیات در شأن خودشان بیان داشته‏اند - از مصادیق قطعی کرائم قرآن هستند. از جمله کاربردهای این تعبیر در روایات می‏توان به به آیه موّدت،۲ وراثت قرآن،۳...‏ اشاره کرد. البته آیات دیگری چون آیه تطهیر، آیه ولایت، آیاتی از سوره انسان، ‏... نیز داخل در کرائم قرآن هستند که در پژوهش‏های مستقل و متعدد به ادله انحصار و اختصاص نزول این آیات در شأن اهل بیت علیهم السلام پرداخته‏اند.

قوارع

قوارع جمع قارعه، از ریشه قرع به معنای کوفتن چیزی بر چیزی است۴ و قارعه حادثه

1.. تنبیه علی الرجوع إلی العترة العارفین بما ینبغی أن یقال ... (شرح نهج البلاغه، بحرانی، ج۲، ص۳۰۲)؛ [قوله علیه السلام:] «فانزلوهم»، أی أنزلوا العترة فی صدورکم و قلوبکم بالتعظیم و الانقیاد لأوامرهم و نواهیهم و التمسک بهم بأحسن المنازل التی تنزلون القرآن، أو بأحسن المنازل التی تدل علیها القرآن (شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۶، ص۳۷۶؛ بحار الانوار، ج۳۴، ص۲۱۰).

2.. ... عن حجاج الخشاب، قال: سمعت أبا عبداللّٰه علیه السلام یقول لأبی جعفر الأحول: ما یقول من عندکم فی قول اللّٰه تبارک و تعالی: (قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا ٱلْمَوَدَّةَ فِى ٱلْقُرْبَىٰ)؟ فقال: کان الحسن البصری یقول: فی أقربائی من العرب. فقال أبو عبداللّٰه علیه السلام: «لکنی أقول لقریش الذین عندنا: هی لنا خاصة، فیقولون: هی لنا و لکم عامة ...» (المحاسن، ج۱، ص۱۴۵).

3.. الصادق علیه السلام فی قوله تعالی: (ثُمَّ أَوْرَثْنَا ٱلْكِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا)، نزلت فی حقنا و حق ذریاتنا خاصة. و فی روایة عنه و عن أبیه علیه السلام: هی لنا خاصة و إیابا عنی. و فی روایة الجارود عن الباقر علیه السلام: هم آل محمد (مناقب آل أبی طالب، ج۳، ص۲۷۴).

4.. قرع: القاف و الراء و العین معظم الباب ضرب الشیء، قرعت الشیء: ضربته، و مقارعة الأبطال: قرع بعضهم بعضاً (ترتیب مقاییس اللغة، ص۸۱۳‏)؛ و التحقیق أنّ الأصل الواحد فی المادّة: هو ضرب شیء علی شیء بشدة (( حتّی یؤثّر فیه، و یعبّر عنه بالفارسیّة بقولهم: کوبیدن. و هذا المعنی مرتبته الضعیفة: الضرب و هو طرق علی برنامج مقصود. ثمّ القرع: و هو ضرب بشدّة (التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۹، ص۲۴۴).


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
58

استناد به جایگاه ممتاز اهل بیت علیهم السلام در قرآن چنین تصویر کرده است:

۰.(فَأَیْنَ تَذْهَبُونَ) و أَنَّى تُؤْفَکُونَ، و الأَعْلَامُ قَائِمَةٌ و الآیَاتُ وَاضِحَةٌ و الْمَنَارُ مَنْصُوبَةٌ، فَأَیْنَ یُتَاه بِکُمْ و کَیْفَ تَعْمَهُونَ و بَیْنَکُمْ عِتْرَةُ نَبِیِّکُمْ، و هُمْ أَزِمَّةُ الْحَقِّ و أَعْلَامُ الدِّینِ و أَلْسِنَةُ الصِّدْقِ، فَأَنْزِلُوهُمْ بِأَحْسَنِ مَنَازِلِ الْقُرْآنِ، ورِدُوهُمْ وُرُودَ الْهِیمِ الْعِطَاشِ. أَیُّهَا النَّاسُ خُذُوهَا عَنْ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ صلی الله علیه و اله، إِنَّه یَمُوتُ مَنْ مَاتَ مِنَّا ولَیْسَ بِمَیِّتٍ، و یَبْلَى مَنْ بَلِیَ مِنَّا و لَیْسَ بِبَالٍ، فَلَا تَقُولُوا بِمَا لَا تَعْرِفُونَ، فَإِنَّ أَکْثَرَ الْحَقِّ فِیمَا تُنْکِرُونَ، و اعْذِرُوا مَنْ لَا حُجَّةَ لَکُمْ عَلَیْه و هُوَ أَنَا...۱

حبیب اللّٰه‏ هاشمی خوئی به دقت و فراست جمله (فَأَنْزِلُوهُمْ بِأَحْسَنِ مَنَازِلِ الْقُرْآنِ) را چنین معنا کرده است:

۰.و الأظهر عندی أنّ معناه أنزلوهم بأحسن المنازل التی أثبتها القرآن لهم، فانّ المنازل الثابتة لهم علیهم السلام بالآیات القرآنیّة متفاوتة مختلفة فی العلوّ و الرفعة فأمر علیه السلام بانزالهم بأحسن المنازل و أسنى المراتب، و هو بأن یستمسکوا بأظهر الآیات دلالة على رفعة شأنهم و علوّ مقامهم مثل قوله سبحانه: (إِنَّمَا وَلِیكُمُ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُوا ٱلَّذِینَ یقِیمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَیؤْتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ) الدّال على خلافتهم و ولایتهم علیهم السلام و قوله: (إِنَّمَا یرِیدُ ٱللَّهُ لِیذْهِبَ عَنكُمُ ٱلرِّجْسَ أَهْلَ ٱلْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهِیرًا)، الدّال على عصمتهم و طهارتهم و قوله: (قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا ٱلْمَوَدَّةَ فِى ٱلْقُرْبَىٰ) الدّال على ملازمتهم و مودّتهم...۲

وی در ادامه، با استناد به روایات آیات دیگری را از مصادیق (أَحْسَنِ مَنَازِلِ الْقُرْآنِ) در شأن اهل بیت‏ علیهم السلام از شیعه و اهل سنّت گزارش کرده است. بر پایه این تحلیل، دیدگاه شارحان دیگری که جمله (فَأَنْزِلُوهُمْ بِأَحْسَنِ مَنَازِلِ الْقُرْآنِ) را به محبت قلبی اهل بیت علیهم السلام یا مشابه آن دانسته‏اند،۳ نادرست به نظر می‏رسد؛ زیرا با سیاق سخن امام علی‏ علیه السلام - که در

1.. نهج البلاغه، خطبه ۸۷.

2..‏ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، خویی، ج۶، ص۱۹۷ - ۱۹۸.

3.. و قوله: «فأنزلوهم بأحسن منازل القرآن»، فاعلم أنّ للقرآن منازل: الأولی القلب. و هو فیه بمنزلتین: إحداهما منزلة الإکرام و التعظیم، و الثانیة منزلة التصوّر فقط من دون تعظیم. الثالثة: منزلته فی الوجود اللسانیّ بالتلاوة. الرابعة: منزلته فی الدفاتر و الکتب، و أحسن منازله هی الأولی. فالمراد إذن الوصیّة بإکرامهم و محبّتهم و تعظیمهم کما یکرم القرآن بالمحبّة و التعظیم (شرح نهج البلاغه، بحرانی، ج۲، ص۳۰۰؛ و قوله: «فأنزلوهم منازل القرآن»، (( تحته سر عظیم، و ذلک أنه أمر المکلفین بأن یجروا العترة فی إجلالها و إعظامها و الانقیاد لها، و الطاعة لأوامرها مجری القرآن (شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۶، ص۳۷۶).

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2749
صفحه از 312
پرینت  ارسال به