مسأله نرسیده‏اند. پژوهه حاضر از جمله نخستین گام‏های لرزان در این عرصه به شمار می‏آید و آهنگ آن دارد تا با ارائه الگویی معیار، جامع و مانع احادیث تفسیری را گونه‏شناسی و گونه‏نمایی دقیق نماید. رهیافت عرضه شده در این کتاب، برآیند ‏هدایت پروژه‏های متعدد پژوهشی نگارنده در تفسیر روایی قرآن در مقطع تحصیلات تکمیلی است.

مقصود از رهیافت،^۱ چگونگی پرداختن به یک مسأله یا شیوه تفکر درباره آن است و می‏توان از آن به عنوان رویکرد نیز یاد کرد. در هر رهیافت ممکن است روش‌های متفاوتی وجود داشته باشد. نسبت رهیافت و روش همانند نسبت دیدگاه و ابزار است. رهیافت‏ها به لحاظ روش می‏توانند با یکدیگر متفاوت باشند‏‏‏، لکن الزاماً تفاوت در روش به معنای تفاوت در نتیجه نیست و ممکن است دو رهیافت متفاوت در یک مسأله به پاسخ مشترکی برسند و صرفاً در چگونگی تحلیل و تبیین با یکدیگر تفاوت داشته باشند. رهیافت‏شناسی‏، پژوهشی اکتشافی است که به استخراج رویکردها و ارزیابی آن‏ها درباره یک مسأله می‏پردازد که در بخش پیشینه همین فصل رهیافت‏های رایج در گونه‏شناسی روایات تفسیری به اختصار گزارش شد. رهیافت‏‏‏پردازی به طراحی و ایده‏‏‏پردازی ‏‏درباره رهیافت معیار در گونه‏شناسی روایات قرآنی می‏پردازد که پژوهشی تحلیلی و نظریه‏‏‏پردازانه است. در این رهیافت، فارغ از واقعیت جاری در پژوهش‏های انجام شده، به این پرسش پاسخ داده می‏شود: لحاظ نظری در مقام اثبات، به حصر عقلی و منطقی چه رهیافت یا رهیافت‏های در طبقه‏بندی احادیث قرآنی متصور است؟ ویژگی‏های هر یک کدام است؟ جامع‏ترین و درست‏ترین آن‏ها کدام رهیافت است؟ با توجه به این پرسش‏ها، سه گونه رهیافت استقرایی، گزینشی و ذهنی فراروی ما قرار دارد. در رهیافت استقرایی، طبقه‏بندی ارائه شده از گونه‏های احادیث قرآنی، برآیند ‏فحصِ تام محقق از تمام یا حداکثر احادیث گزارش یافته در جوامع حدیثی- تفسیری امامیه است. برابر این رهیافت، روایتی نخواهد بود که ذیل یکی از گونه‏های آن قرار نگیرد. در رهیافت گزینشی، محقق با مطالعه اجمالی و موردی، نمونه‏های برجسته و مشهور از احادیث را به عنوان گونه‏های روایات تفسیری معرفی می‏کند. رهیافت ذهنی

روایات تفسیری بسیار اندک پرداخته شده است.

- فقدان تعریفی مشخص و ضابطه‏‏مند از مفهوم گونه‏شناسی‏ در این پژوهش‏ها، سبب شده است که یک تکثیر و تقلیل بدون ضابطه‌ای در گونه‏نمایی روایات تفسیری پدید آید. در برخی از این پژوهش‏ها به بداهت مفهومی گونه‏شناسی‏ بسنده شده و تعریفی خاص از آن ارائه نشده است.^۱ هر چند برخی از نویسندگان تلاش کرده‏اند با کاربرد قید انواع یا اقسام اشارتی به مقصود خود از گونه‏ها داشته باشند،^۲‏‏‏ لکن همچنام ابهام در مراد ایشان از گونه‏شناسی وجود دارد. ثمره این بداهت‏انگاری یا عدم اهتمام به مفهوم‏شناسی‏، سبب تفاوت در شمارگان انواع روایات تفسیری از نگاه این محققان شده است که از هفت^۳ تا بیست نوع برجسته^۴ در نوسان بوده است. برخی نیز با ارائه مقسم‏های انتزاعی، چون موقعیت و حالت امام‏ علیه السلام در مقام تفسیر آیه، چون پاسخ، احتجاج و استدلال، در تقسیم‏بندی روایات تفسیری عددی خاص برای تعداد گونه‏ها بیان نکرده^۵ و هر یک را به عنوان مقسَمی برای روایات تفسیری به شمار آورده‏اند. به همین سان، برخی از استادن علوم قرآن نیز به هنگام بحث از چگونگی تفسیر پیامبر صلی الله علیه و اله آن را به گونه‏های متعددی تقسیم کرده‏اند: تبیین مجمل، تخصیص عام، تقیید اطلاق، توضیح مفاهیم شرعی، تفصیل احکام قرآن، بیان ناسخ و منسوخ.^۶

همان طور که ملاحظه شد، فقدان ضابطه‏ای مشخص در گونه‏های یاد شده سبب پدیداری نوعی سلیقه‏گرایی از سوی محققان در تقسیم‏بندی روایات قرآنی شده است. البته شاید بتوان چنین توجیه کرد که گونه‏شناسی‏ روایات قرآنی، مسأله‏ای نوآمد در مطالعات تفسیری دوره معاصر بوده و هنوز در مراحل ابتدایی نظریه‏‏‏پردازی است و قرآن‏پژوهان به نظریه‏ای ثابت در