رو، این اقدام از شمول روایات نهی از ساختن مساجد بر بالای قبور - که از رسوم مسیحیان است - خارج است.^۱

ادله روایی

در جوامع روایی شیعه، نصوص معتبری در بیان جواز اقامه نماز در معابد اهل کتاب گزارش شده است که برآیند ‏دلالت آن‏ها هیچ گونه تردیدی در جواز و رجحان اقامه نماز در این اماکن را در مقایسه با مکان‏های عادی باقی نمی‏گذارد. این روایات از حیث دلالت بر این حکم به گونه‏های ذیل قابل تقسیم است:‏

عموم روایت «جعلت لی الأرض مسجدا و طهورا»

ظاهر روایت نبوی «جعلت لی الأرض مسجدا و طهورا» به دلیل کاربرد لفظ ارض با الف و لام جنس، بر شیوع و عمومیت دلالت دارد و شامل همه نقاط زمین، از جمله معابد اهل کتاب نیز می‏شود و دلیلی بر تخصیص یا تخصص این معابد از شمول روایت وارد نشده است. شیخ صدوق به حدیث مذکور به عنوان اولین دلیل نقلی در بیان جواز اقامه نماز در همه اماکن از جمله دیرها و کنیسه‏ها استناد جسته است.^۲ عموم روایت مذکور در احادیث دیگری مورد تأیید قرار گرفته؛ همانند:

۰.قال رسول الله صلی الله علیه و اله لسلمان و أبی‏ذر: و جعل الأرض لی مسجدا و طهورا، أینما کنت منها أتیمم من تربتها، و أصلی علیها

رسول خدا به سلمان و ابوذر فرمودند: تمامی زمین برای من مسجد و پاک کننده قرار داده شده است. در هر جایی از زمین باشم، از خاک آن تیمم کرده و همانجا نماز می‏خوانم.^۳

و علامه حلی نیز به اطلاق آن در جواز اقامه نماز در معابد اهل کتاب استدلال کرده است.^۴

راست است و [در فرارسیدن‏] قیامت هیچ شکى نیست، هنگامى که میان خود در کارشان با یکدیگر نزاع مى‏کردند، پس [عده‏اى‏] گفتند: «بر روى آن‏ها ساختمانى بنا کنید، پروردگارشان به [حال‏] آنان داناتر است.» [سرانجام‏] کسانى که بر کارشان غلبه یافتند، گفتند: «حتماً بر ایشان معبدى بنا خواهیم کرد»، بنای یادمان و مسجد اصحاب کهف را از سوی اهل کتاب ستوده است که به طور قطع پیش از اسلام و بعد از ظهور عیسی علیه السلام این حادثه واقع شده است.^۱

مفسران، حکمت‏های مختلفی را برای تأسیس این مسجد مطرح کرده‏اند که مهم‏ترین آن‏ها عبارت‏اند از: فراموش نکردن حادثه اصحاب کهف با وجود مسجدی در نزدیکی آنان و آمد و شد مؤمنان برای دعا و نماز در آنجا، با تبرک جستن به اصحاب کهف و گرامی‌داشت آنان^۲ تا عبرتی برای حقانیت معاد بعد از مرگ باشد و دلیل زنده‏ای بر این حقیقت.^۳ اقتضای اطلاع مردمان دوره‏های پسین و تحقق حکمت‏های تاسیس این مسجد، لزوم تداوم اعتبار شرعی و حفظ این اماکن از هر گونه گزند و تعطیلی است. یادکرد قرآن از این معبد به عنوان مسجد دلالت بر کارکرد معنوی و عبادی آن دارد^۴ و این نشان می‏دهد که اعتبار آن همچنان جاری است.

بر پایه یک دیدگاه تفسیری، بنیان و مسجد در امتداد هم و با دو کارکرد متفاوت برای اصحاب کهف ساخته شد. ابتدا دیواری را برابر ورودی غار اصحاب کهف ساختند تا با آن مانع ورود مردمان به داخل غار و صدمه بر قبر یا تربت آنان شوند و نوعی محافظت از آن‏ها باشد. مسجد را در ورودی غار ساختند تا یکتا‏‏پرستان در آن نمازگزارند و به مکان اصحاب کهف تبرک جویند.^۵ برخی نیز قائل هستند که مکان این مسجد بالای غار بوده است. از این