219
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

عقاب از افرادی که از آیین دیگری وارد اسلام می‏شوند، ساقط است و اگر این افراد در دوره کفر خودشان عمل حرامی انجام بدهند و سپس اسلام بیاورند نباید حدی بر آن‏ها اجرا بشود. عبارت «فَقَالَ یَحْیَى بْنُ أَکْثَمَ قَدْ هَدَمَ إِیمَانُه شِرْکَه و فِعْلَه» در متن روایت گویای این رأی یحیی بن أکثم است. نظر به انکار پاسخ امام هادی‏ علیه السلام از سوی یحیی بن اکثم - که گویای انحراف عقیدتی و عملی وی است۱ - متوکل دوباره جویای دلیل امام هادی علیه السلام شدند و امام در پاسخ دوم به آیه (فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ كَفَرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ‏مُشْرِكِينَ * فَلَمْ يَكُ يَنفَعُهُمْ إِيمَٰنُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا سُنَّتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِى قَدْ خَلَتْ فِى عِبَادِهِ وَ خَسِرَ هُنَالِكَ ٱلْكَافِرُونَ)۲ استشهاد کردند که به دنبال آن فقها مجاب شده و متوکل دستور داد فرد ذمی را زدند تا مُرد.

خوئی از شارحان امامیه در تبیین مفاد این روایت از امام هادی علیه السلام می‏نویسد:‏

۰.و بهذا الحدیث علم أیضا أنّ ایمان الکافر حین القتل لیس بصحیح مطلقا کما قاله القیصری، و إنّما یصحّ ایمان من أرید قتله لأجل کفره مثل الکافر الحربی، فانّه لو آمن حین القتل قبل ایمانه و یدرء عنه القتل بسبب الایمان.۳

فقهای امامیه از این روایت در استنباط حکم بهره جسته‏اند و حتی در کتاب‏ها‏ی آیات الاحکام امامیه بابی به این روایت اختصاص یافته است.۴ استفاده امام‏ هادی علیه السلام از آیه (فَلَمْ يَكُ يَنفَعُهُمْ إِيمَٰنُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا)۵ گویای این مهم است که در نگاه دیگران آیه کارکرد تشریعی نداشته است، ولی امام با دانش ویژه خود آیه را در پاسخ‏گویی به این مسأله به نطق درآوردند. این از باب تفسیر به رأی یا تحمیل بر آیه نبوده است؛ زیرا به طور قطع مورد

1.. آیة اللّٰه خویی رحمه الله با درنگ در چندین روایت و از جمله روایت مورد بحث درباره انحراف در عقیده و شخصیت یحیی بن أکثم چنین می‏نویسد: و یظهر من هذه الروایة، و غیرها: أنه کان من الخبثاء غیر المنقادین للأئمة المعصومین علیهم السلام. و یظهر مما رواه محمد بن یعقوب بضمیمة ما تقدم، أنه کان من الجاحدین (معجم رجال الحدیث، ج۲۱، ص۳۶ - ۳۷).

2.. سوره غافر، آیه ۸۴ - ۸۵.

3.. منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، خوئی، ج۱۳، ص۲۴۸.

4.. فقه القرآن، باب غیر المسلم یفجر بالمسلم، ج۲، ص۳۷۶.

5.. سوره غافر، آیه ۸۵.


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
218

حمل را شش ماه دانست و در نهایت زن تبرئه شد.۱

همچنین، استفاده‌ی حکم عدم سقوط حد از ذمی به دلیل اسلام آوردن وی از آیه (فَلَمْ يَكُ يَنفَعُهُمْ إِيمَٰنُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا)۲ از سوی امام هادی علیه السلام نمونه دیگر آموزه فقهی است که نشان از سویه تشریعی این آیه در تبیین امام دارد که دیگران از آن غافل بودند.۳ در روایت اخیر۴ گزارش شده است که فقهای دربار متوکل عباسی، از جمله یحیی بن اکثم، در تعیین حکم فرد ذمی که با زن مسلمان زنا کرده ولی قبل از اجرای حد اسلام آورده بود، دچار اختلاف شدند و متوکل طی نامه‏ای از امام هادی علیه السلام پاسخ را جویا شدند. راوی گزارش می‏کند که امام هادی علیه السلام در پاسخ به درخواست نامه نوشت: «یُضْرَبُ حَتَّى یَمُوتَ؛ مرد ذمی را بزنید تا بمیرد». این پاسخ امام مورد انکار فقهای دربار متوکل قرار گرفت؛ زیرا بر این اعتقاد بودند که این مسأله از مواردی است که در قرآن و سنّت نیامده است و به طور خاص یحیی بن اکثم بر پایه قاعده «الاسلام یجب ما قبله» بر این باور بود که تکلیف و

1.‏. عن أبی الأسود الدؤلی، قال: رفع إلی عمر امرأة ولدت لستة أشهر، فسأل عنها أصحاب النبی صلی الله علیه و اله، فقال علی علیه السلام: لا رجم علیها، ألا تری أنه یقول: (وَ حَمْلُهُ وَ فِصَـٰـلُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا) (سوره احقاف، آیه ۱۵)، و قال: (وَ فِصَـٰـلُهُ فِى عَامَینِ) (سوره لقمان، آیه ۱۴)، و کان الحمل ‏ها هنا ستة أشهر، فترکها عمر (البرهان فی تفسیر القرآن، مقدمة، ص۲۸).

2.. سوره غافر، آیه ۸۵.

3.. إن الإمام الهادی ببیانه هذا شق طریقا خاصا لاستنباط الأحکام من الذکر الحکیم، طریقا لم یکن یحلم به فقهاء عصره، و کانوا یزعمون أن مصادر الأحکام الشرعیة هی الآیات الواضحة فی مجال الفقه التی لا تتجاوز ثلاثمائة آیة، و بذلک أبان للقرآن وجها خاصا لدلالته، لا یلتفت إلیه إلا من نزل القرآن فی بیته، و لیس هذا الحدیث غریبا فی مورده، بل له نظائر فی کلمات الإمام و غیره من آبائه و أبنائه علیهم السلام (الإعتصام بالکتاب و السنة، ص۳۵۰).

4.. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ رِزْقِ اللَّه أَوْ رَجُلٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ رِزْقِ اللَّه، قَالَ: قُدِّمَ إِلَی الْمُتَوَکِّلِ رَجُلٌ نَصْرَانِیٌّ فَجَرَ بِامْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ فَأَرَادَ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْه الْحَدَّ فَأَسْلَمَ، فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ: قَدْ هَدَمَ إِیمَانُه شِرْکَه و فِعْلَه، و قَالَ بَعْضُهُمْ: یُضْرَبُ ثَلَاثَةَ حُدُودٍ، و قَالَ بَعْضُهُمْ: یُفْعَلُ بِه کَذَا و کَذَا. فَأَمَرَ الْمُتَوَکِّلُ بِالْکِتَابِ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ علیه السلام و سُؤَالِه عَنْ ذَلِکَ، فَلَمَّا قَرَأَ الْکِتَابَ کَتَبَ یُضْرَبُ حَتَّی یَمُوتَ، فَأَنْکَرَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ و أَنْکَرَ فُقَهَاءُ الْعَسْکَرِ ذَلِکَ، و قَالُوا: یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! سَلْ عَنْ هَذَا فَإِنَّه شَیْءٌ لَمْ یَنْطِقْ بِه کِتَابٌ و لَمْ تَجِئْ بِه سُنَّةٌ. فَکَتَبَ إِلَیْه أَنَّ فُقَهَاءَ الْمُسْلِمِینَ قَدْ أَنْکَرُوا هَذَا و قَالُوا: لَمْ یَجِئْ بِه سُنَّةٌ و لَمْ یَنْطِقْ بِه کِتَابٌ، فَبَیِّنْ لَنَا لِمَ أَوْجَبْتَ عَلَیْه الضَّرْبَ حَتَّی یَمُوتَ. فَکَتَبَ: بِسْمِ اللَّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ كَفَرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ‏مُشْرِكِینَ * فَلَمْ یكُ ینفَعُهُمْ إِیمَـٰنُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا سُنَّتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِى قَدْ خَلَتْ فِى عِبَادِهِ وَ خَسِرَ هُنَالِكَ ٱلْكَافِرُونَ)‏، قَالَ: فَأَمَرَ بِه الْمُتَوَکِّلُ فَضُرِبَ حَتَّی مَاتَ (الکافی، ج۷، ص۲۳۸ - ۲۳۹؛ نور الثقلین، ج۴، ص۵۳۸).

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3086
صفحه از 312
پرینت  ارسال به