استوار بود که آنان را بدون درنگ به اعراض از وی واداشت و آن چیزی نبود جز استدلال ابراهیم علیه السلام که صدر آیه بدان اشاره دارد. چون رسم ‏بت‏پرستان این بود که همه در عیدگاه جمع می‏شدند، اگر ابراهیم علیه السلام حتی تمارض نیز می‏کرد، آن‏ها وی را با خود می‏بردند؛ همان طوری که مریضان نیز در عیدگاه جمع می‏شدند. در نتیجه، بیماری عذری برای عدم حضور در عیدگاه نبود و ابراهیم علیه السلام برای رهایی از این رسم پلید نیاز به برهانی قاطع داشت که صدر آیه بدان اشاره دارد.

در برخی از روایات، عدم کاذب بودن ابراهیم علیه السلام در بیان جمله (إِنِّى سَقِيمٌ) همراه با قسم جلاله بیان شده و به نکته ظریفی اشاره شده است که نگاه ابراهیم به ستارگان به دنبال ایراد گرفتن و بیان عیب به باور ‏بت‏پرستان بوده است.^۱ گویی نگاه ابراهیم علیه السلام به ستارگان با تلخندی همراه بود که نشان از سستی باور ‏بت‏پرستان داشت. این تلخند را از اقدام سریع ‏بت‏پرستان در پشت کردن به ابراهیم علیه السلام و ترک کردن وی می‏توان اسشمام کرد: (فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِينَ)؛ زیرا پاسخی برای ابراهیم نداشتند. بر پایه این پاسخ، توجیهات دیگری که ابراهیم علیه السلام را به تمارض به بیماری طاعون،^۲ انداختن خود روی زمین و بهانه پا درد^۳ متهم کرده‏اند، از اساس نادرست است. همچنین، با این تحلیل، اساس شبهه «بهره‏مندی

«إِنِّى سَقِیمٌ» بیمار نبوده است و در اِخبار از حال خود نیز دروغ نگفته است. با توجه به مبنای امتناع صدور کذب از پیامبران، جمله (إِنِّى سَقِيمٌ) را دو وجهی معنا کرده‏اند:

یک) مقصود ابراهیم علیه السلام از جمله (إِنِّى سَقِيمٌ) این است که در آیین و دین خود از نگاه ستاره‏پرستان دچار عیب و ایراد است و همین مانعی جدی برای عدم حضور وی در عیدگاه ‏بت‏پرستان است. این پاسخ با سیاق آیه تناسب بیشتری دارد؛ زیرا فضای گفت‏وگوی ابراهیم علیه السلام با ستاره‏پرستان بستر جدلی و عقیدتی بود، نه بستر اِخبار از وضعیت جسمی ابراهیم علیه السلام با توجه به شرایط جوی ستارگان در آسمان. به بیان دیگر، ابراهیم علیه السلام بعد از نقد عدم شایستگی غیر اللّٰه برای اله بودن - که صدر جمله (إِنِّى سَقِيمٌ) بدان دلالت دارد - داوری ستاره‏‏پرستان را درباره خود چنین بیان کرد: در نگاه شما من در دینم استوار نیستم و این داوری را با نگاهی به ستارگان بیان کرد. نظر ابراهیم علیه السلام‏ به ستارگان برای این بود که نشان دهد آلهه بودن ستارگان برای شما با معبود بودن اللّٰه برای من، دو جریان موازی و متقابل است؛ لذا از نگاه شما دین من دچار کژی است و من بدان التفات دارم. با این حال، نظرم را در عدم شایستگی ستاره‏ها برای معبود بودن پیش‏تر بیان کردم.^۱ حال که از نظر شما من هم‏آیین نیستم، آمدن من به عیدگاه شما برای پرستش بتان و ستارگان روا نیست و موجب تلخی است. لذا با این استدلال، ابراهیم علیه السلام از حضور در عیدگاه ‏بت‏پرستان راهی یافت^۲ و آنان نیز دست از وی برداشتند؛ همان طوری که ادامه آیه بدان اشاره دارد: (فَقَالَ إِنِّى سَقِيمٌ * فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِينَ).

هم‏نشینی (فَتَوَلَّوْا عَنْهُ) با (إِنِّى سَقِيمٌ) نشان از پیوند منطقی میان این دو گزاره دارد: سقیم بودن ابراهیم علیه السلام به معنای واقعی آن دلیل اعراض ‏بت‏پرستان از حضور وی در عید گاه است. به قطع، این دلیل اعتذار ابراهیم علیه السلام ظاهرسازی و خلاف‏نمایی واقعیت نبود، بلکه چنان