گرفته نشود ، در زمينه هاى مناسب ، به تدريج به اسراف هاى بزرگ تبديل مى شوند و مسرفانِ كوچك به مسرفانِ بزرگ مبدّل مى گردند .
فرعون كه نمونه اى از مسرفانِ بزرگ در قرآن كريم است ، از ابتدا چنان نبوده است و جنايتكارانى كه امروز به عنوان طرفدارى از خلق ، فجيع ترين جنايت هاى ضدّ خلقى را مرتكب مى شوند ، از ابتدا اين گونه نبوده اند .
بنا بر اين ، براى پيشگيرى از اسراف هاى بزرگ كه مانع غير قابل رفع شناخت هاى عقلى و موجب گمراهى است ، بايد از اسراف هاى كوچك نيز اجتناب كرد ؛ گذشته از اين كه اسراف هاى كوچك نيز ، به نوبه و در حدّ خود ، مانع شناخت و موجب گمراهى است .

۴ . فسق

فسق در لغت

ابن اثير كه از لغت شناسان معروف است ، در معناى كلمه فسق مى نويسد :
أصلُ الفُسوقِ الخروجُ عن الاستقامة . ^۱ ريشه كلمه فسوق ، خارج شدن از استقامت و درستى است .
در قاموس اللغة ، در معناى كلمه فسق آمده است :
والخروجُ عن طريقِ الحقِّ ... «وإنَّهُ لَفِسْقٌ» خروجٌ عن الحقّ . ^۲ يكى از معانى فسق خارج شدن از راه حق است ... و اين عبارت قرآن «وَإنَّهُ لَفِسْقٌ» ^۳ به معناى خروج از حق است .
المنجد نيز كه يكى از كتب معروف لغت است ، واژه فسق را اين طور معنا كرده

مقدّمه اوّل در بحث هاى گذشته به طور مشروح اثبات شد ، و مقدّمه دوم به قدرى روشن است كه نيازى به اثبات ندارد . بنا بر اين ، اسراف نيز مانند ظلم و كفر مانع شناخت هاى عقلى و قلبى است . و بر همين اساس ، قرآن كريم اسراف را همانند ظلم و كفر ، مانع شناخت راه رشد و تكامل و موجب گمراهى انسان مى داند و تصريح مى كند كه :
«يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ . ^۱
خداوند ، كسى را كه اسرافكار است ، گمراه مى كند» .
اين كلام قرآن به اين معنا نيست كه خداوند متعال با افراد اسرافكار دشمنى دارد كه نمى خواهد راه راست را پيدا كنند ، بلكه به اين معناست كه بر اساس قانون آفرينش ، اسراف و تجاوز از مرز اعتدال در زندگى ، آينه عقل را تيره مى كند و ديده انديشه را نابينا مى سازد و در نتيجه شخص مسرف نمى تواند راه را از چاه تشخيص دهد و به همين دليل گمراه مى شود .
بنا بر اين ، مانعيّت اسراف از شناخت و گمراه شدن اشخاص مسرف ، امرى كاملاً طبيعى است و انتساب اضلال به خداوند ، از آن جهت است كه هر پديده بالمآل منتسب به آفريدگار هستى است .
و پاسخ سؤال دوم (كه مانعيّت اسراف از شناخت ، آيا مربوط به همه مراتب اسراف است يا مربوط به بعض مراتب آن ؟) اين است كه همه مراتب اسراف ، از كمترين تا بالاترين مرتبه و از اسراف هاى كوچك تا اسراف هاى بزرگ ، هر يك در حدّ خود ، حجاب عقل و مانع شناخت هاى عقلى است . به همين جهت ، زنگارهايى كه از ناحيه اسراف هاى كوچك ايجاد مى شود و موجب تيرگى آينه عقل مى گردد ، قابل رفع و زنگارهاى ناشى از اسراف هاى بزرگ غير قابل رفع است . ولى توجّه به اين نكته ضرورى است كه اگر جلوِ اسراف هاى كوچك