موارد موجود است، ولی بررسی دوره‌های پیشتر چالش‌های فراوانی خواهد داشت. بخشی از اندیشه‌ امامیان این دوره را باید در خلال احادیث نقل شده توسط آنان به دست آورد. در حقیقت منابع حدیثی امامیه مصادر مستندی است که می‌تواند پژوهشگر را به اندیشه‌های اصحاب امامیه در دوران حضور برساند. این احادیث نشان‌دهنده اندیشه راویان آنها نیز هست و بسیار بعید است که احادیث نقل شده توسط یک راوی مورد قبول خود او نباشد. بنا به پژوهش‌های جدید در دوران حضور ائمه علیهم السلام اطمینان به صدور در نقل و کتابت حدیث جایگاه مهمی در بین امامیه داشته است. غالب محدّثان شیعه (به جز برخی که تنها ناقل روایت بودند) از نقل روایاتی که اطمینان به صدور آنها نداشتند خودداری می‌کردند. از این‌رو، نقد محتوایی در اعتبارسنجی حدیث روشی برای حصول اطمینان به صدور روایات بود. اموری مانند فضای تقیه، اختلاف دیدگاه‌های کلامی، تفاوت سطح استعداد اصحاب و بروز جریان انحرافی غلو در شکل‌گیری این رویکرد در بین اصحاب تأثیرگذار بوده است. از جمله مهم‌ترین شواهد بر این رویکرد در بین اصحاب امامیه رویّه آنان در عرضه روایات بر ائمه علیهم السلام است. همچنین اختلاف دیدگاه برخی اصحاب در مسائل اعتقادی و نقادی برخی اصحاب نسبت به میراث جریان‌های دیگر می‌تواند شاهد دیگری بر این ادعا باشد.^۱

گزارش‌های کتب مقالات‌نگاری نیز منبع دیگری است که می‌توان در بررسی اندیشه‌های امامیان سده‌های نخست از آنها استفاده کرد؛ برای مثال، کتاب مقالات الاسلامیین اشعری در بردارنده گزارش‌های ارزشمندی از این دوره‌هاست. هرچند او گاه دچار خطا شده و حتی به ورطه اتهام‌زنی به شیعه درافتاده، اما با نگاهی انتقادی و با بهره‌گیری از قرائن مختلف تاریخی و فکری می‌توان از این کتاب

فرهنگ و اوضاع اجتماعی نیز تکمیل شود. بنابراین، یک اثر تاریخ کلامی زمانی به اوج و تکامل خواهد رسید که در کنار گزارش اندیشه‌های گذشتگان به ادله و شواهد و همچنین شرایط زمانه آنها نیز توجه کند.

بنا به آنچه گفته شد، در یک پژوهش تاریخ کلامی نه‌تنها باید منابع کلامی که منابع تاریخی، رجالی، حدیثی، فِرَق و مقالات‌نگاری نیزبه‌کار گرفته شود. به بیان دیگر، در چنین پژوهش‌هایی باید از مجموعه‌ای از شواهد و قرائن استفاده کرد؛ این شواهد ممکن است از یک نوشته کلامی یا این‌که از گزارشی در متنی تاریخی یا رجالی یا حتی از اسم کتابی در یک کتاب فهرست به دست آید. گزارش‌های موجود در منابع مقالات و فِرَق نیز سرِنخ‌های خوبی برای یک پژوهش تاریخ اندیشه خواهند بود. متون حدیثی نیز به‌عنوان متونی تاریخی که نشان‌دهنده اندیشه صاحبان آن کتاب‌ها و حتی ناقلان آن روایات هستند، منابع ارزشمندی برای مطالعات تاریخ اندیشه خواهند بود.

هرچند در تمام این منابع احتمال خطا و اشتباه یا جعل و دروغ‌پردازی با انگیزه‌های مذهبی و سیاسی وجود دارد، ولی نمی‌توان هیچ یک از آنها را نادیده انگاشت. بهترین راه برای رسیدن به یک جمع‌بندی در چنین مواردی جمع قرائن و شواهد است؛ برای مثال هرچند گزارش یک منبع مقالات‌نگاری به تنهایی چندان اعتبار ندارد، ولی در صورتی که این گزارش با گزارشی تاریخی یا حدیثی همراه شود، پژوهشگر را به اطمینان بیشتری خواهد رساند. قرائن و شواهد بیرونی مانند وجود انگیزه برای جعل یا عدم وجود چنین انگیزه‌هایی در گزارش‌های موجود، یا وجود قرائن تاریخی مرتبط برای اثبات یا رد یک گزارش به تحلیل نهایی کمک خواهد کرد.

در پژوهش پیش‌رو هرچند در تحلیل و بررسی‌های مرتبط با سده چهارم به بعد مشکلات کمتری خواهیم داشت و آثار متکلمان و اندیشمندان امامیه در بیشتر