فِی کِتَابِهِ فَقَالَ‏ فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ‏ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ‏ أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللَّهُ‏ وَأُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْباب» به‌خوبی نقش عقل در اقرار و تصدیق به معرفت را نشان می‌دهد.

البته، از هشام بن حکم و اصحابش تبیین متفاوتی گزارش شده است. به گفته او هرچند معرفت اضطراری است، ولی این معرفت پس از استدلال و نظر بالفعل می‌شود.^۱ بنابراین، از نظر او استدلال عقلی و نظر برای حصول معرفت الهی بر انسان‌ها لازم است. شواهدی نیز به نفع این گزارش در منابع امامیه موجود است. بنا به گزارشی که هشام بن سالم آن را نقل کرده است، تفاوت دیدگاه دو متکلم بزرگ امامی یعنی مؤمن طاق و هشام بن حکم در بحث معرفت خداوند آشکار می‌شود. هشام بن سالم در مجلسی پس از شنیدن سخن مؤمن طاق درباره معرفت خداوند - که پیشتر آن را بیان کردیم - نزد هشام بن حکم می‌رود و همان پرسش را از او می‌پرسد. هشام بن حکم جوابی متفاوت می‌دهد و می‌گوید خداوند را به‌واسطه تأمل در نفس خود شناخته‌ است؛ زیرا نفس انسان مجموعه‌ای از اجزای ترکیبی است که خداوند آن را به صورت‌های مختلف ترکیب کرده است و عقلاً محال است که مصنوعی بی‌صانع و صورتی بدون مصوّری که از جمیع جهات با آن متفاوت است، به وجود آید.^۲

مباحث دیگری مانند رهنماشناسی و تفسیر قرآن به محدودیت ذاتی و یا نسبی عقل باور داشتند.

۲. همچنین گفته شد که این گروه در حوزه اعتقادات به نقش تنبیهی ائمه اطهار علیهم السلام معتقد بودند. به همین دلیل مراجعه به سخنان ائمه علیهم السلام را در این موضوعات لازم می‌دانستند و خروج از عبارات و سخنان ائمه علیهم السلام را مجاز نمی‌شمردند؛ هرچند عقل انسان است که سخن امام را تصدیق و اقرار می‌کند.

۳. معرفت اعطایی از سوی خداوند است و انسان‌ها نقشی در حصول آن ندارند.

پس از بیان این سه مقدمه می‌توان چنین تحلیل کرد که خداوند معرفت را در قلب انسان قرار می‌دهد و پیامبران و امامان علیهم السلام انسان‌ها را به این معرفت تنبیه می‌دهند و عقل انسان با عقلانی یافتن‌شان به آنها اقرار می‌کند. اشعری در گزارش دیدگاه امامیه در مسئله ایمان به جدا بودن معرفت از اقرار در اندیشه آنان اشاره می‌کند.^۱‏ همین دیدگاه در روایتی از امام علی علیه السلام‌ نیز تبیین شده است:

۰.قُلْتُ یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا الْإِیمَانُ وَمَا الْإِسْلَامُ قَالَ أَمَّا الْإِیمَانُ فَالْإِقْرَارُ بِالْمَعْرِفَةِ وَالْإِسْلَامُ فَمَا أَقْرَرْتَ بِهِ‏ وَالتَّسْلِیمُ وَالطَّاعَةُ لَهُمْ قُلْتُ الْإِیمَانُ الْإِقْرَارُ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ بِهِ قَالَ مَنْ عَرَّفَهُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَنَبِیهُ وَإِمَامَهُ ثُمَّ أَقَرَّ بِطَاعَتِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ....^۲

درباره نقش عقل در اقرار نیز شواهد بسیاری در منابع امامیه موجود است. این‌که در روایات امامیه کارکرد عقل چنین تعریف شده است که «یعْرَفُ‏ بِهِ‏ الصَّادِقُ‏ عَلَى اللَّهِ فَیصَدِّقُهُ وَالْکَاذِبُ عَلَى اللَّهِ فَیکَذِّبُه‏» یا «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَتَعَالَى بَشَّرَ أَهْلَ‏ الْعَقْلِ‏ وَالْفَهْمِ