173
معنا و منزلت عقل در کلام امامیه

از ابوبصیر از اصحاب بزرگ امامیه نیز شواهدی موجود است که نشان می‌دهد او نیز به سختی روایات منتسب به ائمه علیهم السلام اطهار را رد می‌کرده است. در روایتی که او نقل کرده است، از تکذیب احادیث حتی اگر راوی آنها غیرشیعه (مرجئی، قدری و حتی خارجی) باشد نیز نهی شده است؛ زیرا ممکن است وجوهی از حقیقت در آن باشد که عقل شما عاجز از درک آن است.۱ در روایتی دیگر او از یکی از ائمه اطهار علیهم السلام‌ در تفسیر آیه (الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه) - که در حقیقت به جایگاه عقل در معارف اشاره دارد - چنین نقل کرده است: «آنان تسلیم شدگان در برابر اهل بیت علیهم السلام‌ هستند. هنگامی که حدیثی می‌شنوند، بدون آن‌که چیزی بدان بیفزایند یا از آن بکاهند، نقل می‌کنند».۲ بر این مبنا هیچ روایتی که به ائمه علیهم السلام منسوب باشد، نباید دروغ دانست.

البته، ظاهراً مخالفت با آیات قرآن و سنت قطعی از این قاعده مستثنی است. در گزارشی نقل شده است که اگر روایتی با حکم صریح عقل در تعارض بود، قابل پذیرش نیست. یکی از اصحاب از امام صادق علیه السلام‌ می‌پرسد اگر کسی که به دروغ‌پردازی شُهره است، روایتی را به شما نسبت دهد و عقل ما نیز از پذیرش محتوای آن روایت دوری ‌کند، آیا می‌توانیم آن روایت را رد کنیم. امام علیه السلام‌ به او چنین پاسخ می‌دهد: «آیا در آن روایت گفته شده که شب، روز و روز، شب است؟ اگر این طور نیست، او را تکذیب نکن؛ زیرا در این صورت مرا تکذیب کرده‌ای».۳

1.. «عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، أَوْ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ علیه السلام‌ قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: «لَا تُكَذِّبُوا الْحَدِيثَ أَتَاكُمْ بِهِ مُرْجِئِيٌ وَلَا قَدَرِيٌّ وَلَا خَارِجِيٌّ نَسَبَهُ إِلَيْنَا، فَإِنَّكُمْ لَا تَدْرُونَ لَعَلَّهُ مِنَ الْحَقِّ، فَتُكَذِّبُونَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ فَوْقَ عَرْشِهِ» (حلّی، ‌مختصر البصائر، ص۲۳۵).

2.. کلینی، کافی، ج۱، ص‌۳۹۱- ۳۹۲.

3.. حلی، ‌مختصر البصائر، ص‌۲۳۳- ۲۳۴.


معنا و منزلت عقل در کلام امامیه
172

در مقابلِ متکلمان، محدّثان به سادگی روایتی را رد نمی‌کردند و در بین محدّثان امامیه تسلیم بودن در برابر روایات منقول از ائمه علیهم السلام رفتاری پسندیده بود. در روایتی که ابوبکر حضرمی نقل کرده است اصحاب کلام در مقابل تسلیم‌شدگان - اصحاب حدیث - قرار گرفته‌اند.۱ اصحاب حدیث - برخلاف متکلمان - که به خرده‌گیری‌های عقلی و در نتیجه دست‌چین کردن روایات می‌پرداختند، در برابر این میراث گرانبهای فکری تسلیم بودند. زُراره، حمران بن اعین و حرث بن مغیرة هر سه در گزارش‌هایی نزد امام صادق علیه السلام‌ از افراد یا حتی گروهی یاد کرده‌اند که مترصد شنیدن احادیث ائمه‌اند و با شنیدن این احادیث بدون توجه به سره از ناسره آن، با گفتن «اُسَلِّم» اظهار تسلیم می‌کنند.۲

1.. دربارۀ این تقابل، نک: «أَبِي بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‌ يَقُولُ: «يَهْلِكُ أَصْحَابُ الْكَلَامِ وَيَنْجُو الْمُسَلِّمُونَ، إِنَّ الْمُسَلِّمِينَ هُمُ النُّجَبَاءُ، يَقُولُونَ: هَذَا يَنْقَادُ وَهَذَا لَا يَنْقَادُ، أَمَا وَاللَّهِ لَوْ عَلِمُوا كَيْفَ كَانَ أَصْلُ الْخَلْقِ مَا اخْتَلَفَ اثْنَانِ» (حلّی، ‌مختصر البصائر، ص۲۲۲). همچنین در روایتی مشابه چنین آمده است: «أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‌ فَقَالَ يَا أَبَا الصَّبَّاحِ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَدْ أَفْلَحَ الْمُسَلِّمُونَ قَالَهَا ثَلَاثاً وَقُلْتُهَا ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْمُسَلِّمِينَ هُمُ الْمُنْتَجَبُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ هُمْ أَصْحَابُ‏ الْحَدِيثِ‏» (صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۵۲۴).

2.. «زُرَارَةَ وَحُمْرَانَ قَالَ: كَانَ يُجَالِسُنَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَلَمْ يَكُنْ يَسْمَعُ بِحَدِيثٍ إِلَّا قَالَ سَلِّمُوا حَتَّى لُقِّبَ فَكَانَ كُلَّمَا جَاءَ قَالُوا قَدْ جَاءَ سَلِّمْ فَدَخَلَ حُمْرَانُ وَزُرَارَةُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام‌ فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا إِذَا سَمِعَ شَيْئاً مِنْ أَحَادِيثِكُمْ قَالَ سَلِّمُوا حَتَّى لُقِّبَ وَكَانَ إِذَا جَاءَ قَالُوا سَلِّمْ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام‌ قَدْ أَفْلَحَ الْمُسَلِّمُونَ إِنَّ الْمُسَلِّمِينَ هُمُ النُّجَبَاءُ» (صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۵۲۳). «صَفْوَانَ الصَّيْقَلِ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَالْحَرْثُ بْنُ الْمُغِيرَةِ وَغَيْرُهُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‌ فَقَالَ لَهُ الْحَرْثُ إِنَّ هَذَا يَعْنِي مَنْصُورَ الصَّيْقَلِ لَا يُرِيدُ إِلَّا أَنْ يَسْمَعَ حَدِيثَنَا فَوَ اللَّهِ مَا يَدْرِي مَا يَقْبَلُ مِمَّا يَرُدُّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ هَذَا الرَّجُلُ مِنَ الْمُسَلِّمِينَ إِنَّ الْمُسَلِّمِينَ مِنَ النُّجَبَاءِ» (صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۵۲۴).

  • نام منبع :
    معنا و منزلت عقل در کلام امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد جعفر رضايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23496
صفحه از 297
پرینت  ارسال به