حمران بن اعین۱، ضریس کناسی۲، ابوبکر حضرمی۳، جمیل بن درّاج۴ و ابن مسکان۵ نیز روایاتی مبنی بر فضیلت تسلیم بودن نزد ائمه علیهم السلام نقل شده است.
در تعامل بین عقل و وحی در سه حوزه فهم، تبیین و نظریهپردازی و دفاع از آموزههای وحیانی، محدّث - متکلمان همت خود را به حوزه نخست معطوف کردهاند. توجه آنان به فهم ابعاد مختلف مسائل کلامی در گفتوگو با ائمه اطهار علیهم السلام، پرسشهای مکرر آنها در مسائل کلامی از ائمه اطهار علیهم السلام، نوشتن رسالههای اعتقادی با رویکرد روایی و... نشانههای همت آنان در فهم درست معارف اعتقادیاند.۶
البته، این گروه برخلاف متکلمان در حوزه فهم معارف الهی به بگو مگو و مباحثه با ائمه علیهم السلام و نکتهسنجیهای عقلی نمیپرداختند. یونس بن یعقوب از اصحاب امام صادق علیه السلام، هنگامی که امام از او میخواهند با مردی شامی مناظره کند، با تعجب میگوید که از ایشان چنین شنیده است: «وای بر اصحاب کلام! میگویند این پذیرفتنی است، آن پذیرفتنی نیست، این درست میآید، آن درست نمیآید، این را میفهمیم، آن را نمیفهمیم (هذا یعقل و هذا لایعقل)».۷ این گزارش نشان میدهد که متکلمان - برخلاف محدّثان - به خُردهگیریهای عقلی از سخنان ائمه علیهم السلام میپرداختهاند و همین سبب انتقاد ائمه علیهم السلام از آنان شده است.۸ روایات
1.. صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۵۲۳.
2.. همان، ص۵۲۲.
3.. همان، ص۵۲۵
4.. همان، ص۵۲۳.
5.. در اینباره، نک: اقوام کرباسی، «مدرسۀ کلامی کوفه»، ص۵۳ - ۵۸.
6.. کلینی، کافی، ج۱، ص۱۷۱.
7.. پیشتر دیدیم که زُراره با ائمه علیهم السلام مباحثههایی طولانی داشته و حتی در این گفتوگوها گاه سخن امام را نمیپذیرفته است.