که در مسئله‌ای با یکی از اصحاب اختلاف پیدا می‌کرد، به همراه او نزد امام رفته و پرسش را نزد ایشان مطرح می‌کردند.^۱

از هشام بن حکم - مهم‌ترین و مشهورترین متکلم امامیه در مدرسه کوفه^۲ - شواهد بیشتری بر این باور موجود است. او در روایتی طولانی که از امام کاظم علیه السلام‌ نقل کرده است،^۳ آشکارا بیان کرده است که خداوند به‌واسطه «عقل» ‌حجّت را بر انسان‌ها تمام کرده است.^۴

البته، خداوند بشر را تنها به عقل خود وانگذاشته و پیامبرانش^۵ را به ادله توحید و ربوبیت رهنمون شده است؛^۶ بنابراین، از یک طرف ‌حجیّت عقل مورد قبول است و از طرف دیگر پیامبران بایستی بیانات الهی را به مردم منتقل کنند و استدلال بر توحید را به انجام رسانند. در ادامه این روایت فهرستی از آیات قرآن بیان شده است که دربردارنده استدلال‌هایی در امر توحید‌ند که به جایگاه فهم عقلانی دین اشاره دارد.^۷ در جای دیگری از این روایت به همراهی عقل و علم تأکید شده است.^۸ به بیان دیگر، بدون داشتن علم (تذکر و تنبه پیامبران) تعقلی هم در کار نخواهد بود.

زُراره درباره نظریه استطاعت که اختلافی جدی در مدرسه کوفه بین اصحاب امامیه ایجاد کرد، نیز می‌تواند شاهدی بر این ادعا باشد؛ برای مثال، نقل شده که او پس از آگاهی از مخالفت امام صادق علیه السلام‌ با سخنان او درباره استطاعت، از باور خود دست نکشید و ادعا کرد که نظریه استطاعت را از آموزه‌های امام علیه السلام‌ برداشت کرده است.^۱

تحلیل گزارش‌های موجود نشان می‌دهد که زُراره در عین این‌که امام علیه السلام‌ را ‌حجّت می‌داند، ولی اولاً معتقد است که ‌حجیّت نهایی با عقل است و امام باید عقل او را قانع کند و ثانیاً این‌که اگر در گفت‌وگویی عقلانی با امام به انگاره‌ای باور پیدا کرد، با نقل‌قول دیگران از امام علیه السلام‌ سخن خود را وانمی‌گذارد.

هشام بن سالم، دیگر متکلم امامیه در مدرسه کوفه، نیز در فهم و استنباط اندیشه‌های کلامی دیدگاهی مشابه داشته است. او خود ادعا کرده است که پس از گفت‌وگویی با امام صادق علیه السلام‌ در مباحث توحید عالم‌ترین مردم در توحید شده است.^۲ او در مجالس مختلف اهل بیت علیهم السلام حضور داشته و گاه این مجالس را نقل کرده است،^۳ بارها مسائل کلامی‌ را برای فهم پاسخ درست نزد ائمه علیهم السلام مطرح کرده یا کسی را برای چنین پرسش‌هایی نزد ائمه علیهم السلام فرستاده است.^۴ همچنین او هنگامی