شده‏اند و در طریق به آن، عباد بن سلیمان قرار دارد که در طریق به کتاب مبوبِ سعد قرار دارد.^۱ این طریق می‏تواند به مسیری در انتقال تراث و بهره‌گیری سعد بن سعد از آثار مکتوب اصحاب امام رضا علیه السلام به صورت طریق به آن و یا در آثار خودش رهنمون شود. علاوه بر این، جعفر بن ابراهیم بن ناجیة الحضرمی سه روایت را نقل کرده است. از آنجا که نام وی در کتب فهرستی به عنوان مصنف نیامده است این احتمال تقویت می‏شود که وی راوی مکتوب باشد. شایان ذکر است که در کتاب الکافی که به عنوان مصدر این روایات به شمار می‏آید، یکی از این سه روایت در ذیل روایت دیگر منعکس شده است. این نکته می‏تواند اشاره‏ای به نحوه چینش پرسش‏ها در نسخه اصلی المسائل باشد. محتمل است این المسائل همانند المسائل محمّد بن سنان براساس پرسش‏ها تفکیک شده باشد. سند دیگر مربوط به علی بن ابراهیم از پدرش از سعد بن سعد است. اگر چه تک‌روایت ابراهیم بن هاشم از سعد امکان مجزا بودن این روایت را از مجموعه المسائل ـ به ویژه با در نظر گرفتن تفاوت محتوای این پرسش نسبت به سایر موارد که بیشتر جنبه فقهی دارند ـ محتمل می‏سازد، با این همه شهرت ابراهیم بن هاشم را در نقل میراث نیز نمی‏توان نادیده گرفت.

روایات

۱. أحمد بن محمّد، عن البرقي، عن سعد بن سعد، عن أبِي الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام، قالَ: «سَألتُهُ عن المُحرِمِ يَشتَري الجَواريَ و يَبيعُ؟ قالَ: نَعَم».^۲

رواه الطوسی فی تهذیب الأحکام (ج۵، ص۳۳۱، ح۵۲) بهذا الإسناد مثله. و رواه الصدوق فی کتاب من لایحضره الفقیه (ج۲، ص۵۲۱، ح ۳۱۱۸) بسنده عن سعد بن سعد مثله، و فیه «قلت» بدل «سألته».

ـ و نیز کاربرد واژه «سألت» در آن، به هر دو کتاب مبوب و المسائل مرتبط دانست. هر چند که کاربرد همین واژه می‏تواند موجب تمیز دادن روایات المسائل از کتاب مبوب باشد، اما شیخ طوسی برای وی دو ترجمه در ذیل سعد بن سعد الأشعری و سعد بن الأحوص الأشعری، به همراه طریق به کتاب وی ـ بدون عنوان مشخص کتاب ـ ارائه کرده که احتمالاً هر یک برگرفته از مصادر فهرستیِ جداگانه شیخ بوده است. از میان این دو طریق، طریق دومِ شیخ برخلاف طریق نخست آن، نمونه‏های روایی دارد. علاوه بر آن، با طریق نجاشی به کتاب غیر مبوب و المسائل همخوانی بیشتری دارد.^۱

گفتنی است که طریق شیخ به سعد بن سعد و زکریا بن آدم و ادریس بن عبداللّٰه به‌واسطه محمّد بن حسن ابی‏خالد سنبوله می‏باشد.^۲ بر اساس تحلیل فهرستی محتمل است این طریق‏ها همسان با اجازات^۳ / کتاب فهرستیِ نسبت داده شده به أحمد بن ابی‏عبداللّٰه البرقی ‏باشد که فقط در فهرست شیخ طوسی گزارش آن آمده است. بنابراین، تعبیر «کتاب» ممکن است مسبوق به اطلاعات فهرستی کتاب برقی باشد.

همچنین در اسناد روایاتی از کتاب بصائر الدرجات، روایات سعد از امام رضا علیه السلام وجود دارد که همگی با واسطه‏هایی که غالباً صاحبان آثار از امام رضا علیه السلام هستند ـ نقل