29
میراث مکتوب رضوی

کتابی گفته می‌شود که در آن اغلاط فراوان وجود دارد.۱ در نتیجه برخی از عالمان رجال مانند شیخ طوسی۲ و ابن داود۳ قائل‌اند که این عبارت منافاتی با وثاقت راوی ندارد. هرچند برخی دیگر مانند علامه حلی با ملاحظه این واژه در پذیرش روایات احمد بن عمر توقف کرده‏اند.۴

نجاشی برای احمد بن عمر از اثری با عنوان «المسائل» یاد کرده۵ که با مجموعه روایات فراوان وی از امام رضا علیه السلام که غالبا با واژه «سَألْته» همراه است سازگاری دارد. اما شیخ طوسی برای وی از نگاشته‏ای با عنوان «کتاب» یاد کرده است۶ و در فهرست خود دو طریق۷ را به وی نقل می‏کند که با طریق نجاشی۸ به احمد بن عمر همخوان نیستند. شیخ طوسی در رجال به روایت مستقیم محمد بن عیسی الیقطینی از احمد بن عمر اشاره می‏کند،۹ در حالی‏که محمد بن عیسی بن عبید در طریق نجاشی با یک واسطه از احمد بن عمر روایت نقل کرده است.۱۰ با این حال مسعودی روایتی را از حمیری به نقل از محمد بن عیسی از احمد بن عمر نقل می‏کند که با طریق شیخ

1.. در معنای این اصطلاح اقوال گوناگونی مطرح است، از جمله: برگرفته شدن از کتابی مشتمل بر اغلاط یا تصحیف شده و یا با عربی غیر صریح و یا مذموم بودن قبیلۀ مصنف. (عدة الرجال، ج۱، ص۱۶۵؛ مناهج الأخيار في شرح الاستبصار، ص۳۱۹؛ شعب المقال في درجات الرجال، ص ۱۶۱؛ الرسائل الرجالية، ج ۴ ، ص ۱۲۰؛ أعیان الشیعه، ج۳، ص۵۵؛ الذريعة، ج۲ ، ص ۱۳۹).

2.. عدة الرجال، ج۱، ص۱۶۵.

3.. رجال ابن داود، ص۳۵.

4.. خلاصة الأقوال، ص۱۴.

5.. رجال النجاشی، ص۹۹

6.. الفهرست، ص۸۲

7.. أخبرنا به ابن أبي جيد عن محمّد بن الحسن بن الوليد عن محمّد بن أبي القاسم عن محمّد بن علي الكوفي عن أحمد بن عمر (و رواه أيضاً ابن الوليد عن سعد و الحميري عن أحمد بن أبي عبد اللّٰه عن محمّد بن علي الكوفي عن أحمد بن عمر) (همان).

8.. أخبرنا محمّد بن علي قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن يحيى، قال: حدّثنا عبد اللّٰه بن جعفر، قال: حدّثنا محمّد بن عيسى بن عبيد، قال: حدّثنا عبد اللّٰه بن محمّد عن أحمد بن عمر (رجال النجاشی، ص۹۹).

9.. رجال الطوسی، ص۴۱۲، رقم۵۹۷۰.

10.. همان، ص۹۹، رقم۲۴۸.


میراث مکتوب رضوی
28

شیره‌فروش)» که در کلام مرحوم نجاشی بدان اشاره شده، گاه به صورت «الخلّال (=سرکه‌فروش)» نیز برای وی ضبط شده است.۱ این اختلاف در ضبط، منشأ تردید درباره تعدد یا اتحادِ صاحبان این تعبیر شده است؛ چنانکه شیخ نیز از احمد بن عمر الخلال و الحلال، به ترتیب در باب اصحاب امام رضا علیه السلام۲ و در باب «مَنْ لَمْ یَرْوِ عن واحِدٍ...» یاد می‏کند.۳ این سخن در کنار برشمرده شدن وی از اصحاب امام کاظم علیه السلام۴ و روایتی از کتاب شریف الکافی۵ که در آن احمد بن عمر بدون هیچ یک از این دو تعبیر، از امام باقر علیه السلام روایتی نقل می‏کند، فرضیه تعدد را تقویت می‏کند۶. علاوه بر اینکه از احمد بن عمر الخلال روایتی از امام صادق علیه السلام و امام کاظم علیه السلام در مصادر روایی وجود ندارد. هر چند ممکن است همین نکته، یعنی عدم وجود روایتی با عنوان «الخلال» در مصادر روایی، به اتحاد خارجی صاحبان این دو تعبیر به عنوان یکی از شاگردان امام رضا علیه السلام دلالت داشته باشد.

درباره وضعیت رجالی او تنها شیخ طوسی در کتاب رجال خود به بیان توثیق و تذکری درباره وی با عبارت «ثقه ردی الأصل» پرداخته است. «ردی الأصل» به

1.. رجال النجاشی، ص۹۹؛ رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ رجال ابن داوود، ص۳۵. همچنین تعابیر «الحلبی» در کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۰۱، و «الجلاب» در وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۰۴ نقل شده است که هردو تصحیف «الحلال» است.

2.. رجال الطوسی، ص۳۵۲

3.. همان، ص۴۱۲.

4.. رجال البرقی، ص۵۲.

5.. الکافی، ج۸، ص۳۹۶. هر چند وی روایاتی از امام صادق علیه السلام با واسطه دارد.

6.. در اینجا می‏بایست به نکاتی توجه نمود. در برخی از نسخ رجال شیخ نیز الحلّال گزارش شده است. همچنین در خصوص روایت احمد بن عمر از امام باقر علیه السلام در کتاب الکافی، چاپ دار الحدیث، تعلیقه‏ای نگاشته شده است که بیانگر وقوع نوعی تحریف در سند است (الکافی، ج۱۵، ص۸۶۳، قم: دارالحدیث، ۱۳۸۷ هـ . ش). نیز کثرت اشتباه شیخ در شمارش راویان در باب «من لم یرو عن واحد من الأئمّة علیهم السلام» مانع از حکم به تعدد راوی است. (برگرفته از درس‌گفتارهای استاد سید علیرضا حسینی).

  • نام منبع :
    میراث مکتوب رضوی
    سایر پدیدآورندگان :
    سیدمصطفی مطهری و رضا یاری نیا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11051
صفحه از 212
پرینت  ارسال به