از سویی یهودیت و مسیحیت و از سویی فقه و عرف جاهلیت است. مستشرقان همچنین احادیث نبوی را ناصحیح و ناشی از وضع و تدلیس و حاصل انشعابات سیاسی اسلام می‌دانند. آنان فقه اسلامی را نیز خالی از اصالت و پویایی می‌پندارند.^۱ بدبینان قائل‌اند عده بسیار اندکی از مستشرقان که صادقانه و با حُسن نیت مشغول این کار شده‌اند نیز به اهداف علمی صرف مشغول بوده‌اند و در این راه، به دلیل ناآشنایی با زبان یا فرهنگ شرقی، از خطا و نتایج دور از واقعیت در امان نبوده‌اند.^۲

خوش‌بینی به مستشرقان نیز ریشه در خدمات بزرگی دارد که این گروه به اسلام و تمدن شرق ارائه کرده‌اند؛ خدماتی از قبیل گردآوری میراث، حفظ میراث از نابودی، تحقیق علمی بر روی مخطوطات اسلامی و انتشار دقیق و قابل اعتماد این آثار. مستشرقان با تکیه بر قرآن و حدیث، آثار بسیار خوبی در این باب تألیف کرده‌اند که می‌توان به المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم از گوستاو فلوگل،^۳ المعجم المفهرس للسنة النبویه از گروهی از مستشرقان و انتشار جهانی مجموعه‌ای علمی شامل بحث و تحلیل درباره همه قضایای اسلامی اشاره کرد.^۴

شاید از عمیق‌ترین و صحیح‌ترین نظرها درباره آثار مستشرقان سخن فرانسوا دی‌بلوا^۵ باشد که انتقادات بر استشراق را از دو منظر مطرح می‌کند. از نظر او، وقتی چپ‌ها بر مستشرقان خرده می‌گیرند در واقع استشراق را حمل بر فعالیت‌های استعماری می‌کنند؛ مثل فعالیت اسنوک هُرگرونیه^۶ برای هلند در استعمار اندونزی، ماسینیون^۷ که ضابط ارتش و مخابرات حکومت فرانسه بود و برنارد لوییس^۸

استعماری یا علمی شرق را در نظر داشته‌اند؛ اما مشکل بتوان همه‌ این افراد را مستشرق، به معنای آکادمیک آن، نامید. از همین نکته دشواری ارائه تعریفی دقیق از استشراق و مستشرقان روشن می‌شود.

در استشراق و حوزه‌ها و عرصه‌های آن مفهومی وجود ندارد که همه آن را پذیرفته باشند. برخی مستشرق را بر تمام کسانی اطلاق می‌کنند که دستی در مطالعه شرق دارند؛ حتی اگر متخصص مطالعات اسلامی نباشند. برخی نیز موضوعات و مطالعات اسلامی و شرق‌شناسی -که مستشرقان به روش علمی بررسی می‌کنند - را مانند مطالعاتی می‌دانند که غربیان در بررسی‌های خود به کار می‌گیرند. برخی نیز تمام کسانی که وارد این عرصه می‌شوند را مستشرق می‌دانند،‌ حتی اگر هیچ آگاهی از زبان‌ها، تاریخ، تمدن و ویژگی‌های شرق نداشته باشند؛ این گروه بیشتر از کارشناسان مسائل نفتی، جاسوسان و مأموران اطلاعات غربی تشکیل می‌شود. برخی مستشرقان را جاسوس و عامل بیگانه می‌دانند که فایده‌ای بر آثار و اعمالشان مترتب نمی‌شود و بعضی دیگر، با غلو در ارزش کارهای آنان و نفی هرگونه تعصب، آنان را کسانی می‌دانند که خدمات شایانی به جوامع اسلامی و شرقی کرده‌اند. ما راه میانه را پیش می‌گیریم و به مستشرقان نه به دید سرشار از شک و ظن می‌نگریم و نه آنان را کسانی می‌دانیم که باطل و هوی و هوس در اعمالشان راه ندارد، بلکه معتقدیم مستشرقان کسانی هستند که درباره جوامع شرقی تحقیق می‌کنند؛ بعضی از آنان متعصب و برخی منصف هستند، برخی به راه خطا رفته و برخی نیز بر صواب بوده‌اند.

بدبینی به مستشرقان ریشه در اهداف و نتایجی دارد که از پژوهش‌های این گروه به دست آمده است. افرادی که به استشراق بدبین‌اند ادعای خود را بر این بنا می‌نهند که مستشرقان انگیزه‌های دینی، اقتصادی، استعماری و سیاسی دارند؛ به همین دلیل، از کارگزاران استعمار و دشمن جهان عرب و اسلام هستند. مستشرقان هدفی جز تشکیک در صحت نبوت پیامبر ندارند. آنان همچنین در پی این هستند که بگویند قرآن کتابی آسمانی نیست، بلکه ساخته پیامبر و برخی از یاران اوست و منابع آن نیز