109
نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی

غیرحقیقی باشد، تمدن یا اندیشه اسلامی از آن تمدن یا اندیشه دیگر نشئت گرفته است. با این نگاه، فلسفه اسلامی زاییده فلسفه یونان است و تصوف اسلامی ریشه در خارج از اسلام، مانند مؤلفه‌های ایرانی یا هندی، دارد و در اصول دین اسلامی نیز احوال سه‌گانه علم، قدرت و حیات، که ابوهاشم به آن معتقد بود، به اقانیم سه‌گانه مسیحیت نزدیک است. مستشرقان با ملاک اثرپذیری از این نتایج دفاع و نظریه‌های رقیب را رد می‌کنند. آنان همچنین امکان ارتباط دوجانبه میان دو تمدن با حفظ ویژگی‌های هر کدام را نمی‌پذیرند.

مستشرقان این روش را پذیرفته‌اند؛ چراکه این روش در محیط آنان به صورت جدی مطرح است. نهضت اروپا بر تمدن یونانی بنا شده است و هر مذهب فکری و دینی جدید که به وجود آمده در تمدن یونان قدیم نظیر داشته است. از این‌رو در اذهان مستشرقان چنین رسوخ کرده است که هر تمدن جدیدی امتداد اصول تمدن یونانی است و با این دیدگاه به سراغ تفسیر اندیشه‌ها و روش‌های علمی تمدن اسلامی رفته‌اند. این روش درباره تمدن اسلامی صحیح نیست؛ زیرا تمدن اسلامی اصول و حدود روشنی دارد که از ملاک‌های دینی و محیطی جزیرة العرب و تعالیم اسلامی به دست آمده است.

روش تطبیق و مقابله: مستشرقان این روش را در مطالعه متون اسلامی، به خوبی و درستی به کار برده‌اند. شناخت زبان‌های بسیار، آگاهی از هزاران نسخه خطی و کشف هزاران تصویر و آثار باستانی آنان را در این کار کمک کرد. با اجرای روش تطبیق و مقابله بر متون به‌دست‌آمده به توفیقات بسیار و نتایج عملی دست یافتند، چنان‌که در ترجمه، تحقیق و ارجاع این متون عملکرد خوبی داشته‌اند؛ اما این روش از خطا و اشتباه سالم نماند، به‌ویژه وقتی مستشرقان این روش را برای استدلال بر صحت پیش‌فرض‌های علمی خود به کار بردند.

این پنج روش مهم‌ترین روش‌های علمی هستند که مستشرقان در مطالعه تمدن


نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
108

از موضوع شکل می‌گیرد. محقق تسلیم خواسته‌های خویش است و نمی‌تواند از آنچه که محیط فرهنگی موردنظر در ذهنش برجای گذاشته است و همچنین از پیش‌فرض‌هایش درباره موضوع آزاد شود، خواه منطقی باشند خواه احساسی. پژوهش‌گر فقط تصور ذهنی خود از موضوع را ملاک قرار می‌دهد و باقی تصورات را، که شاید مخالف با صورت ذهنی او باشند، پس می‌زند یا تلاش می‌کند آن‌ها را با صورت ذهنی خود سازگار کند؛ حتی اگر از واقع‌گرایی علمی دور شود. بنابراین محقق اگر تصوری از یک پدیده فکری نداشته باشد، آن را نفی می‌کند، حتی اگر در واقع این پدیده فکری وجود داشته باشد.

مستشرقان با اجرای روش تقطیع (اسقاطی) در مطالعات اسلامی نظرات دلخواه خود را، که از تحلیل علمی درست بهره‌ای ندارند، در این‌باره به دست آوردند و به خود اجازه دادند تصور ذهنی‌شان را در تفسیر تاریخ اسلام و تمدن اسلامی پیاده کنند. نتیجه این روش در بیشتر موارد خطاست؛ زیرا در این روش نتیجه اسیر خواسته‌ها و پیش‌فرض‌های محقق است.

مستشرق به دریافت‌ها، تصورات و روش‌های خود ایمان شدید دارد و آن‌ها را بهترین‌ها می‌داند و به سایر فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها از بالا می‌نگرد؛ بنابراین، عملیات تقطیع آسان می‌شود و در نتیجه به نظراتی منافی با بی‌طرفی صحیح علمی دست می‌یابد.

روش اثرپذیری: مستشرقان، به صورتی نسنجیده، این روش را در تفسیر وحی الاهی، فلسفه و فقه اسلامی و سنت نبوی به کار گرفتند و به این نتیجه رسیدند که عوامل خارجی در شکل‌گیری این‌ها نقش داشته‌اند و گویا همه تمدن اسلامی از این روش سرچشمه گرفته است؛ روشی که اصالت اسلام را نفی می‌کند. بر اساس این روش هر جا میان تمدن اسلامی و تمدن‌های دیگر یا اندیشه‌های اسلامی با دیگر اندیشه‌های انسانی تشابهی وجود داشته باشد، حتی اگر این تشابه کاذب و

  • نام منبع :
    نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1730
صفحه از 143
پرینت  ارسال به