105
نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی

برای علوم انسانی بهره می‌برند. در مطالعات اسلامی، این روش به‌طور معمول به نتایج علمی صحیحی منجر نمی‌شود؛ زیرا ایمان، وحی و نبوت نقش مهمی در آموزه‌های اسلامی دارند.

- مستشرقان محیط اصلی‌ای که در آن تربیت شده‌اند را فراموش نمی‌کنند. این گذشته علمی به عقل تنها اعتماد دارد و گذشته و اندیشه‌ها و باورهای مربوط به آن را انکار می‌کند. مستشرقان، تحت تأثیر این تربیت، مطالعات اسلامی را با تکیه بر اصول عقلی و شرایط تاریخی بررسی کرده و به نتایجی اشتباه رسیده‌اند. از دلایل بروز اشتباه در نتایج این تحقیقات اختلاف محیط اروپایی با محیط اسلامی و همچنین اختلاف اصول و باورهای دینی دو محیط است. مستشرق در حقیقت از نظر فرهنگ، طبیعت، مزاج و شاکله فکری و فرهنگی یک اروپایی است و نمی‌تواند از محیطی که در آن زندگی کرده است فراتر برود و نظرات و افکارش را از آن نظام فکری و فرهنگی رها کند.

روش‌های مستشرقان در چند روش خلاصه می‌شود: روش تاریخی؛ روش تحلیلی؛ روش تقطیع (اسقاطی)؛ روش اثرپذیری؛ روش تطبیق و مقابله. مستشرقان در مطالعات اسلامی و عربی خود، این روش‌ها را گاه به صورت جداگانه و گاه به صورت ترکیبی به کار برده‌اند.

روش تاریخی: در روش تاریخی مسائل تاریخی یا اجتماعی یک پدیده فکری در نظر گرفته می‌شوند و محقق پس از مرتب‌سازی و دسته‌بندی آن‌ها تعریف یا خبری از این مسائل به مخاطب ارائه می‌کند. تاریخ گاهی عام است به‌گونه‌ای که شامل همه ظواهر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و قانونی هر جامعه می‌شود و گاه نیز فقط به جنبه سیاسی مثل سیستم حکومت‌های مختلف یا مسائل اجتماعی سازگار با همان نظام سیاسی اختصاص می‌یابد. گاهی نیز تاریخ به زندگی، آثار و نقش دانشمندان و متفکران در عرصه حیات فکری و فرهنگی اطلاق می‌شود.


نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
104

سوق می‌دهد که نتایجشان با آنچه در نظر ما بالضروره روشن است و آنچه ایمان و تسلیم به آن واجب است، منطبق نیست. برای مثال نمی‌توان روش شک دکارتی را در تفسیر اصول اسلامی، وحی، نبوت و تفسیر برخی معجزات انبیا به کار برد، ولی مستشرقان این روش را به کار برده‌اند و نتیجه‌ای که گرفته‌اند مخالف آنی است که ما معتقدیم و صحتش را باور داریم. برخی از دیگر عواملی که مستشرقان را به سوی به‌کار‌گیری روش‌های علمی‌ای می‌کشاند که در عرصه مطالعات اسلامی نتایج علمی حقیقی ندارند، عبارت‌اند از:

- بسیاری از مستشرقان در موضوعی مشخص از مسائل تمدن اسلامی تخصص ندارند. آنان پس از بحث عمیق در تاریخ عمومی یا تاریخ یکی از علوم، مانند زبان، ادبیات و فقه، و در چارچوب تمدن‌های کهن سامی یا زبان‌های شرقی به تمدن اسلامی می‌رسند و به نتایج علمی صرفی دست می‌یابند که صحیح نیستند؛ زیرا در اثر خَلط موضوع،‌ احکامی عام بر تمدن اسلامی بار كرده‌اند و ویژگی‌ها،‌ اندیشه‌ها و آموزه‌های خاص این تمدن غافل شده‌اند.

- مستشرقان تحت تربیت اروپایی قرار گرفته‌اند و از روش‌های اروپاییان برای بررسی تمدن‌ها و اندیشه‌های انسانی استفاده می‌کنند. این روش هر امری را که مربوط به قدیم باشد رد می‌کند و به آن اعتماد نمی‌کند. به این ترتیب مستشرقان ایمان مطلق به عقل بشری را جایگزین تمام مصادر معرفتی گذشته، مانند وحی، دین و حدس کردند. به نظر آنان انسان با اندیشه و تلاش و بدون تکیه بر مصادر پیشینی می‌تواند به حقیقت دست یابد.۱

- آگوست کنت اساس پوزیتیویسم را ایجاد کرد و این نگاه گسترش یافت و بر متفکران غربی تأثیر گذاشت. در این نگاه محققان با اعتماد بر مطالعات علمی محض به تفسیر اندیشه‌های انسانی اقدام می‌کنند و در واقع از روش علوم تجربی

1.. حسن حنفی، التراث و التجدید،‌ ص۶۲.

  • نام منبع :
    نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1813
صفحه از 143
پرینت  ارسال به