واقعه عاشورا (در منابع كهن)

در نگارش کتاب دانش نامه امام حسين علیه السلام علیه السلام، از اين شش منبع 1.تاريخ الطبرى، 2. الإرشاد، 3. الفتوح، 4. الملهوف، 5. أمالى الصدوق و 6. مقاتل الطالبيين فراوان بهره گرفته و حتّى متن كامل گزارش ‏هاى اين منابع را در پايان آن كتاب آورده‏ شده است.
اما از آن‏جا كه شايد افرادى نمى ‏توانند و يا نمى ‏خواهند دورۀ شانزده جلدى دانش‏نامۀ ياد شده را تهيه كنند و در عين حال، مايل اند منابع ياد شده را داشته باشند، در كتاب حاضر، متن گزارش ‏هاى منابع شش گانۀ ياد شده از وقايع كربلا، همراه با ترجمه، به صورت كتاب مستقل، در اختيار علاقه ‏مندان قرار داده شده است.
۱. گزارش طبرى (م ۳۱۰ ق) در كتاب «تاريخ الطبرى» از واقعۀ عاشورا
تاريخ الطبرى، نوشتۀ ابو جعفر محمّد بن جرير طبرى، يكى از مهم‏ترين منابع تاريخى در تبيين تاريخ اسلام، از جمله واقعۀ عاشوراست. نكتۀ بسيار مهم در گزارش طبرى از اين واقعه، آن است كه برخى از مقتل‏ هاى معتبر و مفقود (مانند: مقتل ابو مِخنَف) را در اختيار پژوهشگران قرار مى ‏دهد و جزئياتى را از حادثۀ كربلا ارائه مى ‏نمايد كه ديگران گزارش نكرده‏ اند و هيچ پژوهشگرى از آنها بى ‏نياز نيست.
نسخۀ مورد استفاده از اين اثر در اين جا، تحقيق محمّد ابوالفضل ابراهيم، چاپ دار المعارف قاهره و ترجمۀ ابوالقاسم پاينده (۱۲۹۰ ـ ۱۳۶۳ ش)، از انتشارات اساطير تهران است.
۲. گزارش شيخ مفيد (م ۴۱۳ق) در كتاب «الإرشاد» از واقعۀ عاشورا
هر چند مبناى اصلى گزارش شيخ مفيد هم مانند طبرى، همان كتاب ابو مخنف است، ليكن تفاوت‏ هاى قابل توجّهى در آن وجود دارد.
به طور كلّى، گزارش طبرى (نويسندۀ برجستۀ اهل سنّت) و گزارش شيخ مفيد (نويسندۀ برجستۀ شيعه)، دو منبع كامل و معتبر (و عمدتا متّكى بر گزارش ابو مخنف) از واقعۀ عاشورايند كه خوانندگان را از منابع ديگرى با همين سياق (نظير أنساب الأشراف)، بى ‏نياز مى ‏سازند.
نسخۀ مورد استفاده از اين اثر، تحقيق مؤسسة آل البيت لإحياء التراث، چاپ انتشارات مهر قم، و ترجمۀ سيدهاشم رسولى محلاتى، از انتشارات اسلاميۀ تهران است.
۳. گزارش احمد ابن اعثم كوفى (م ۳۱۴ق) در كتاب «الفتوح» از واقعۀ عاشورا
هر چند اين كتاب در رديف منابعى مانند تاريخ الطبرى و الإرشاد مفيد نيست، ليكن يكى از منابع كهن و مهمّ تاريخ عاشورا شمرده مى ‏شود؛ چرا كه گزارش ‏هايى انحصارى دارد و در نگارش ‏هاى پس از آن (بويژه مقتل خوارزمى و الملهوف سيّد ابن طاووس)، بسيار تأثيرگذار بوده است.
نسخۀ مورد استفاده از اين اثر، تحقيق على شيرى، چاپ دار الأضواء بيروت و ترجمۀ آقاى عبدالهادى مسعودى است كه به سفارش پژوهشكدۀ علوم و معارف حديث، انجام گرفته است.
۴. گزارش سيّد ابن طاووس (م ۶۶۴ ق) در كتاب «الملهوف» يا «لهوف» از واقعۀ عاشورا
زيبايى و خوش‏دستى متن اين مقتل و شخصيّت مؤلّفش ـ كه به زهد و معنويت، شهرت دارد ـ موجب اقبال جامعۀ شيعى بِدان گرديده است.
نسخۀ اين اثر، تحقيق فارس حسّون تبريزيان (م ۱۴۲۶ق)، چاپ دار الاُسوۀ تهران وترجمۀ ابوالحسن ميرابوطالبى (۱۳۱۱ ـ ۱۳۸۳ ش)، از انتشارات دليل ما در قم است.
۵. گزارش شيخ صدوق (م ۳۸۱ق) در كتاب «الأمالى» از واقعۀ عاشورا
صدوق، در اين كتاب، واقعۀ كربلا را ضمن احاديثِ نقل شده از امامان اهل بيت علیهم السلام علیهم السلام آورده است. گزارش شيخ صدوق، در عين كوتاه بودن، نكات قابل توجّهى براى پژوهشگران در بردارد.
نسخۀ مورد استفاده، از اين اثر، تحقيق قسم الدراسات الإسلامية لمؤسسة البعثة، چاپ مؤسسة البعثۀ تهران و ترجمۀ محمّدباقر كمره ‏اى (۱۲۸۴ ـ ۱۳۷۴ ش)، از انتشارات اسلاميۀ تهران است.
۶. گزارش ابو الفرج اصفهانى (م ۳۵۶ق) در كتاب «مقاتل الطالبيّين» از واقعۀ عاشورا
از جمله دلايل انتخاب اين گزارش، قدمت و اعتبار منبع، مستند بودن گزارش ‏ها و ارائۀ نكاتى نو در عين كوتاهى متن، در بارۀ حوادث عاشوراست.
نسخۀ مورد استفاده از اين اثر، تحقيق سيّد احمد صقر، از انتشارات الشريف الرضى قم و ترجمۀ آقاى بهراد جعفرى از انتشارات جعفرى ‏راد تهران است.
بیان نکاتی ضرورى:
۱. برخى از مطالبى كه در اين مقتل‏ ها آمده اند، به دليل اشكال محتوا يا كم ‏فايده بودن، در متن دانش‏نامۀ امام حسين علیه السلام، مورد استفاده نگرفته يا مورد نقد، واقع شده ‏اند. از اين رو، عرضۀ متن كامل آنها در اين جا، تنها به جهت فوايدى است كه در ارائۀ متن كامل و پيوسته وجود دارد و هرگز به معناى تأييد همۀ مطالب آنها نيست، چنان كه اين آثار، همچون ديگر كتاب‏ هاى تاريخى، گزارش‏ هاى متفاوت و گاه متعارضى از وقايع دارند كه در اين جا تلاشى براى حلّ آنها صورت نگرفته است. البته در متن دانش‏نامۀ پيش‏ گفته، ضمن نقدها و توضيحات، پژوهش‏ هايى گسترده و در خور در اين حوزه‏ ها انجام شده است.
۲. ترجمه‏ ها به لحاظ سَبک، متفاوت اند و تلاش شده است برا