فصل پنجم : جايگاه «رجال الكشّى» در منابع رجالى

گفتار اوّل : جايگاه «رجال الكشّى» در نزد رجاليان

الف . مؤلّفان شيعى

پيش از عصر شيخ طوسى و نجاشى ، منزلت كشّى رحمه اللهچندان مورد توجّه عالمان نبوده است ؛ زيرا تا پيش از اين دو تن ، كسى به شرح حال وى نپرداخته بود . نكات زير را مى توان از عوامل مهمّ اين امر دانست :
يكم . نقل بسيار از راويان ضعيف به وسيله كشّى و نيز استاد ويژه اش عيّاشى . اين ، در حالى است كه اغلب اصحاب ، نقل حديث از افراد ضعيف را ، ناپسند (مذموم) مى دانستند .
دوم . دور بودن حوزه حديثى ماوراءالنهر از مركز دولت اسلامىِ آن روز . اين عامل ، بر عدم نشر روايت ها و شهرت محدّثانِ آن سرزمين ، اثرگذار بود .
سوم . بى اعتنايى علماى آن دوره به كشّى رحمه اللهو كتابش و در نتيجه اقدام نكردن به تهذيب و تصحيح كتاب وى .
توضيح ، اين كه : با وجود غلط هاى فراوان در كتاب كشّى ، علماى مذكور ، براى تهذيب و تصحيح آن از تحريفات و تصحيفات ـ كه نوعا به هر نسخه اى راه مى يافت ـ هيچ تلاشى ننمودند . شاهد بر اين مدّعا ، رسيدن كتاب كشّى ، با غلط هاى فراوان به
دست نجاشى و شيخ طوسى است .
چهارم . تك اثر بودن كشّى . چنان كه گذشت ، كشّى رحمه اللهجز كتاب رجال ، تصنيفى نداشته است ، حال آن كه در آن روزگار ، «بسيارىِ تأليفات» ، از نشانه هاى بارز جايگاه علمى افراد ، شمرده مى شده است .
براى نمونه ، شيخ طوسى در كتاب خويش ، عيّاشى را وصف نموده و آن گاه مستند وصف خود را «فراتر بودن تأليفات وى از دويست عنوان» قرار داده است . كلام شيخ طوسى درباره عيّاشى ، چنين است :
أكثر أهل المشرق علما و فضلاً و أدبا و فهما و نبلاً فى زمانه ، صنّف أكثر من مِئَتَى مصنَّف ... . ^۱
نكته جالب ، اين كه : هرچند عيّاشى در نقل حديث از راويان ضعيف ، با كشّى رحمه اللهمشترك بوده است ـ چنانچه نجاشى نقل بسيار وى از راويان ضعيف را گزارش كرده است ^۲ ـ ، با اين وجود ، او را يگانه روزگار خويش دانسته اند . بنا بر اين ، مؤثّرترين عامل كم شهرتى كشّى را بايد «كمى تأليفات» وى دانست .
البتّه در روزگار شيخ طوسى و نجاشى ، منزلت كشّى ، مورد توجّه فراوان علما قرار گرفت ، به طورى كه عنايت به آراى رجالى وى ، تا عصر كنونى نيز ادامه دارد .
شيخ طوسى و نجاشى با مطالعه كتاب كشّى ، به جايگاه والاى علمى او پى برده ، رجال الكشّى را از جمله مصادر كتاب خويش برگزيدند و مطالب زيادى را (اعم از : اسم ، طبقه ، احوال ، مذهب و كيفيّت روايت راويان) از آن برگرفتند .
شيخ طوسى و نجاشى ، در موارد بسيارى به استفاده از كتاب كشّى ، تصريح نكرده اند . نجاشى ، تنها در شرح حال بيست نفر از راويان) ، پس از نقل مطالبى از
كشّى رحمه الله ، به نام وى تصريح كرده است . ^۳ شيخ طوسى نيز با آن كه به مراتب ، بيش از نجاشى از رجال الكشّى استفاده كرده است ، ولى در الفهرست تنها در چهار مورد ^۴ و در رجال الطوسى نيز در سه مورد ، ^۵ از وى نام برده است .
اين دو ، در موارد بسيارى نيز تعبير «ذكره أصحاب الرجال ؛ صاحبان كتاب هاى رجالى گفته اند» را به كار برده اند كه به طور قطع ، كشّى رحمه اللهاز جمله آنان بوده است .
از سوى ديگر ، شيخ طوسى در اواخر زندگى ، براى حفظ ميراث رجالىِ شيعه ، به تهذيب ، تصحيح و تلخيص رجال الكشّى اقدام نمود . اين كار ، علاوه بر آسان تر كردن مراجعه به كتاب كشّى ، منزلت وى را در ميان عالمان آن روزگار ، افزايش داد .
از آن روزگار تا كنون ، رجال الكشّى ، از اصول اوّليه رجالى و منبعى مهم شمرده شده و مورد استفاده مؤلّفان كتاب هاى رجالى قرار گرفته است .
نيز بسيارى از عالمان ، به نوشتن تعليقه (حاشيه) يا تحقيق درباره راويان موجود در اسناد روايت هاى رجال الكشّى پرداخته و برخى ديگر براى تسهيل استفاده از آن ، به ترتيب الفبايى يا طبقاتى آن ، همّت گمارده اند .