فصل دوم : مشخّصات «رجال الكشّى»

كتابى كه امروزه در دسترس ماست ، كتابى غير از نگاشته كشّى است و تنها بخشى از آن را در بر دارد . توضيح اين مطلب ، با بحث از مشخّصات اين دو كتاب ، انجام مى پذيرد :

گفتار اوّل : توصيف اجمالى «رجال الكشّى» و «اختيار الرجال»

الف . توصيف اجمالى «رجال الكشّى»

نام كتاب

شيخ طوسى ، تلخيص كتاب كشّى را اختيار الرجال نام نهاده است؛ ^۱ امّا نامى كه كشّى براى كتاب خويش برگزيده ، چه بوده است؟
نجاشى و شيخ طوسى در كتاب رجالشان در شرح حال كشّى ، پس از ذكر نسب وى و اين كه او شاگرد عيّاشى بوده است ، گفته اند :
له كتاب الرجال. ^۲
ابن داوود و علاّمه حلّى هم به تبعيّت از اين دو ، همين تعبير را در مورد كتاب
كشّى به كار برده اند؛ ^۳ ليكن برخى منابع ديگر ، نام هايى براى آن ذكر كرده اند كه اين احتمال را تقويت مى كند كه عنوان : «كتاب الرجال» يا «الرجال» ، تنها براى اشاره نمودن به موضوع و محتواى كتاب وى آورده شده است .
در بسيارى از مصادر ، نام كتاب كشّى ، معرفة الرجال معرّفى شده است . از جمله ، شيخ طوسى در الفهرست در شرح حال احمد بن داوود بن سعيد فزارى ، مى گويد :
ذكره الكشّىّ فى كتابه فى معرفة الرجال. ^۴
اين عبارت ، نام كتاب كشّى را معرفة الرجال معرّفى مى كند ؛ ليكن با تكرار لفظ «فى» ، اين احتمال تقويت مى شود كه عنوان يادشده ، تنها به موضوع و محتواى كتاب ، اشاره دارد .
البتّه با توجّه به اين كه ابن شهرآشوب در كتاب مناقب آل أبى طالب ، به هنگام نقل از كتاب كشّى ، از آن با نام معرفة الرجال ياد كرده ^۵ و از سوى ديگر ، جمعى چون : علاّمه مجلسى در مصادر بحار الأنوار ^۶ و سيّد بحر العلوم در رجالش ، ^۷ نام كتاب وى را معرفة الرجال دانسته اند ، احتمال قوى مى رود كه لفظ «فى» در نسخه الفهرست شيخ طوسى ، زايد و زاييده اشتباه ناسخان باشد .
همچنين ابن شهرآشوب در كتاب معالم العلماء ، نامِ معرفة الناقلين عن الأئمّة الصادقين عليهم السلام را براى كتاب كشّى آورده است . ^۸
برخى ، اين نام را شاهد بر آن گرفته اند كه اصل رجال الكشّى ، بجز در مواردى اندك ، شامل شرح حال راويان شيعى بوده و در آن از راويان عامّه ذكرى به ميان نيامده است . بحث از اين مطلب ، در گفتارهاى آينده خواهد آمد .
بايد در نظر داشت كه اين بحث ، جز در كتاب شناسى ، بدون فايده است ؛ چرا كه هم اكنون هيچ نسخه اى از اصل رجال الكشّى ، در دسترس نيست و فقط مهذّب و خلاصه آن با نام اختيار الرجال (تأليف شيخ طوسى) موجود است كه با نام رجال الكشّى شناخته مى شود .