تأليفات كشّى
تمام مصادر اوّليه رجالى ، در شرح حال كشّى رحمه الله ، تنها عبارت : «له كتاب الرجال» را ذكر كرده اند و بدين ترتيب ، از وى جز آن ، تأليف ديگرى ثبت نشده است .
امّا [محقّق] كلباسى ، به استناد كلام نجاشى در شرح حال حسين بن اشكيب ، كشّى رحمه اللهرا داراى تأليفات متعدّد دانسته است . كلام نجاشى در شرح حال يادشده ، چنين است :
قال الكشّىّ فى رجال أبى محمّد : الحسين بن إشكيب المروزىّ المقيم بسمرقند و كشّ عالم متكلّم مؤلّف للكتب. ۱
آنچه به نظر مى رسد ، اين كه : برداشت [محقّق] كلباسى ، مبتنى بر آن است كه مراد از «كشّ» ، همان كشّى رحمه الله ، و دنباله كلام نيز توصيف كشّى باشد (يعنى در عبارت بالا ، «بسمرقند» ، پايان كلام كشّى محسوب شود) ، حال آن كه مراد از «كشّ» موجود در عبارت ، نام شهر است و ادامه كلام نيز توصيف حسين بن اِشكيب است (يعنى «و كشّ» ، ادامه كلام كشّى محسوب مى شود) .
شاهد بر اين ادّعا ، نقل همين عبارت در شرح حال حسين بن اِشكيب در رجال الطوسى ، بدون نقل از كشّى رحمه اللهاست . ۲
علاوه بر اين ، علاّمه حلّى نيز در شرح حال حسين بن اِشكيب ، تركيبى از عبارات مشايخ را آورده ، مى گويد :
الحسين بن إسكيب ۳ المروزىّ المقيم بسمرقند و كشّ ، من أصحاب أبى محمّد العسكرىّ عليه السلام ، ثقة ثقة ، ثبت ، عالم ، متكلّم ، مصنّف الكتب . له كتب ذكرناها فى كتابنا الكبير. ۴
اين عبارت ، از دو جهت ، ادّعاى [محقّق] كلباسى را باطل مى كند :
الف . بر اساس برداشت [محقّق] كلباسى از عبارت نجاشى ، عبارت مذكور ، كشّى رحمه اللهرا از اصحاب امام عسكرى عليه السلام معرّفى مى نمايد ، حال آن كه به طور قطع ، وى از اصحاب اين امام نبوده است .
ب . در اين عبارت ، «عالم ، متكلّم ، ...» ، به وضوح ، صفت حسين بن اِشكيب قرار گرفته است .
از آنچه گفته شد ، آشكار مى شود كه دليلى بر وجود تأليفات متعدّد براى كشّى رحمه الله ، وجود ندارد .
1. رجال النجاشى ، ص ۴۴ (ش ۸۸) .
2. رجال الطوسى ، ص ۳۹۸ (ش ۵۸۳۸) .
3. ضبط «إسكيب»، از غلط هاى كتاب يادشده است وعلاّمه حلّى در إيضاح الاشتباه (ص ۱۴۹، ش ۱۸۴)، به ضبط با «شين» آن، تصريح كرده است .
4. خلاصة الأقوال ، ص ۱۱۵ (ش ۲۸۲) .
