ب . مؤلّفان اهل سنّت

دايره استفاده و استناد به رجال الطوسى ، به شيعيان محدود نيست ؛ بلكه برخى مشاهير و رجاليان اهل سنّت نيز از آن استفاده كرده اند ؛ از جمله ، ابن حجر عسقلانى(م ۸۵۲ ق) در لسان الميزان ، كه مطالب بسيارى را از آن نقل نموده است .
ابن حجر در موارد بسيارى ، مطالبى را از كتاب رجال شيخ طوسى نقل كرده كه در رجال الطوسى از آنها اثرى نيست ، و چون تحقيق كتاب رجال الطوسى بر اساس نسخه هاى معتبر و قديمى انجام شده است ، بدون ترديد بايد اشتباهات را به ابن حجر نسبت داد و چنين گفت كه وى دچار اشتباهاتى چون : خلط حواشى با متن اصلى ، خلط مطالب كتاب هاى رجالى مختلف با مطالب رجال الطوسى و يا ... شده است .
موارد اختلاف منقول هاى ابن حجر از رجال الطوسى (موجود در لسان الميزان) با آنچه در نسخه هاى چاپى رجال الطوسى است ، بسيار زيادند . چند نمونه از اين موارد ، كه از ابتداى لسان الميزان انتخاب شده اند ، عبارت اند از :
۱ . «أبان بن أرقم الأسدىّ الكوفىّ . ذكره أبو جعفر الطوسىّ فى الشيعة الإماميّة فى رجال أبى عبد اللّه جعفر الصادق و وثّقه» ^۱ كه در رجال الطوسى ، اين عبارت است : «أبان بن أرقم الأسدىّ الكوفىّ» ^۲ .
۲ . «أبان بن أرقم الطائىّ ثمّ السنبسىّ أبو الأرقم الكوفىّ . ذكره الطوسىّ فى رجال
أبى عبد اللّه جعفر الصادق و وثّقه و كان من الشيعة الإماميّة» ^۳ كه در رجال الطوسى ، اين عبارت است : «أبان بن أرقم الطائىّ السنبسىّ الكوفىّ ، أبو الأرقم» ^۴ .
۳ . «أبان بن صدقة الكوفىّ . ذكره أبو جعفر الطوسىّ فى رجال جعفر بن محمّد من الشيعة و قال : أسند حديثاً كثيراً» ^۵ كه در رجال الطوسى ، اين عبارت است : «أبان بن صدقة الكوفىّ» ^۶ .
۴ . «أبان بن عبد الملك النخعىّ الكوفىّ . ذكره الطوسىّ فى رجال الشيعة و قال : روى عن جعفر بن محمّد و صنّف كتاب الحجّ » ^۷ كه در رجال الطوسى ، اين عبارت است : «أبان بن عبد الملك الخثعمىّ الكوفىّ ، أسند عنه» ^۸ .
۵ . «أبان بن مصعب الواسطىّ . ذكره الطوسىّ فى رجال الشيعة الرواة عن جعفر بن محمّد و قال إنّه مقلّ» ^۹ كه در رجال الطوسى ، اين عبارت است : «أبان بن مصعب الواسطىّ» ^۱۰ .
۶ . «إبراهيم بن أبى البلاد و اسم أبى البلاد يحيى بن سليم الغَطَفانىّ ، يكنّى أبا إسماعيل . ذكره الطوسىّ فى رجال جعفر الصادق من الشيعة و قال : كان ثقةً فقيهاً قارئاً و عمّر دهراً طويلاً حتّى كاتبه علىّ بن موسى الرضا برسالة . روى عنه ابناه ، يحيى و محمّد ، و محمّد بن سهل بن اليسع و آخرون» ^۱۱ كه در رجال الطوسى ، اين عبارت است : «إبراهيم بن أبى البلاد الكوفىّ» ^۱۲ .
نيز در جايى ديگر ، اين عبارت است : «إبراهيم بن أبى البلاد ، و كان أبو البلاديكنّى أيضاً أبا إسماعيل . له كتاب» . ^۱۳
و در جايى ديگر ، اين عبارت است : «إبراهيم بن أبى البلاد ، كوفىٌّ ، ثقة» . ^۱۴
۷ . «إبراهيم بن أبى حفصة العجلىّ مولاهم . ذكره الطوسىّ فى رجال الشيعة الرواة عن أبى جعفر الباقر و قال : كان من العبّاد الثقات» ^۱۵ كه در رجال الطوسى ، اين عبارت است : «إبراهيم بن أبى حفصة ، مولى بنى عجل» ^۱۶ .

گفتار سوم : استفاده مؤلّفان رجالى از «رجال الطوسى» ^۱

الف . مؤلّفان شيعى

از جمله امورى كه نشانگر ميزان اعتبار و فايده يك كتاب رجالى است ، مقدار اعتمادى است كه از سوى مؤلّفان كتاب هاى رجالى پس از آن ، به آن مبذول مى شود كه نمودِ اين اعتماد ، در ميزان استفاده آنان از آن است .
استفاده از رجال الطوسى را مى توان از همان اوان تأليفش دانست ؛ زيرا نجاشى (م ۴۵۰ ق) در شرح حال شيخ طوسى رحمه الله (م ۴۶۰ق) ، از كتاب هاى : الفهرست ، الرجال و اختيار الرجال نام برده است و چنان كه در بازشناسى رجال النجاشى گذشت ، كتاب هاى شيخ طوسى رحمه الله ، از مصادر رجال النجاشى بوده اند ، بدين معنا كه نجاشى در تأليف كتابش ، به رجال الطوسى هم توجّه داشته است .
پس از عصر مرحوم شيخ نيز رجال الطوسى همواره مورد توجّه رجاليان بوده و از آن به عنوان مصدرى قابل اطمينان و مورد اعتماد نام برده شده است ، همان گونه كه در منابع فقهى ، برخورد فقيهان با آن ، چنين بوده است .
رجال الطوسى ، از همان قرن هاى نخستين ، جزو اصول پنجگانه رجالى به شمار مى رفته است ؛ زيرا در اوّلين كتاب جامع رجالى (حلّ الإشكال) كه به وسيله سيّد ابن طاووس (م ۶۷۳ ق) تأليف گرديد ، يكى از پنج مصدر آن بوده است .
پس از ابن طاووس نيز علاّمه حلّى (براى خلاصة الأقوال) و ابن داوود حلّى (براى كتاب رجالش) ، رجال الطوسى را مصدر قرار دادند . پس از اين دو نيز ، تمام جوامع رجالى شيعه ، رجال الطوسى را مصدرى معتبر و معتمد دانسته اند .