دسته دوم . مصادرى كه استفاده شيخ طوسى از آنها احتمالى است

از بررسى و مطالعه رجال الطوسى ، مى توان برخى مصادر آن را به گمان ، بازشناخت . اين مصادر عبارت اند از :
۱ . رجال برقى (تأليف احمد بن محمّد بن خالد برقى) .
اين كتاب ـ كه همانند رجال الطوسى بر اساس طبقات ، نگاشته شده است ـ اصحاب معصومان عليهم السلام را تا امام عسكرى عليه السلام ذكر كرده است .
تفاوت اين كتاب با رجال الطوسى در دو نكته است : باب «من لم يروِ عنهم عليهم السلام » ندارد ، و مختصرتر است .
برخى محقّقان با مقايسه رجال البرقى و رجال الطوسى بر اين باورند كه از باب اصحاب امام باقر عليه السلام تا انتهاى باب هاى اصحاب ائمّه عليهم السلام ، ارتباطى محكم و دقيق ميان اسامى موجود در اين دو كتاب وجود دارد . اين امر ، يا به جهت مصدر بودن رجال البرقى براى رجال الطوسى و يا به جهت استفاده شدن از مصدر مشترك براى هر دو كتاب است . ^۱
۲ و ۳ . الرجال و من روى عن الصادق عليه السلام (تأليف حميد بن زياد) .
مؤلّف اين دو كتاب ، واقفى مذهب ، ليكن ثقه و مورد اعتماد بوده است . او تأليفات زيادى داشته است ^۲ كه دو كتاب فوق در موضوع دانش رجال ، از آن جمله اند .
منشأ احتمال استفاده شيخ طوسى رحمه الله از كتاب هاى حميد بن زياد ، اين كه : مرحوم شيخ در باب «من لم يروِ عنهم عليهم السلام » در شرح حال بسيارى از راويان مى گويد : «روى
عنه حميد بن زياد» يا «روى عنه حميد أُصولاً كثيرة ؛ منها ...» و يا «روى عنه حميد كتاب فلان ...» .
روشن است كه ذكر اين گونه جملات ، آن هم پشت سر هم ، بايست به خاطر استفاده مرحوم شيخ از كتاب هاى وى بوده باشد .
نيز با توجّه به اين كه مرحوم شيخ در مقدّمه كتاب رجالش ادّعا كرده كه قصد استقصاى اصحاب ائمّه عليهم السلام را دارد ، احتمال قوى مى رود كه وى در خصوص اصحاب امام صادق عليه السلام ، از كتاب من روى عن الصادق عليه السلام هم استفاده كرده باشد .
شيخ طوسى رحمه الله شرح حال حميد بن زياد را در باب «من لم يروِ عنهم عليهم السلام » آورده است .
۴ . الزيادات على أبى العبّاس بن سعيد فى رجال جعفر بن محمّد عليهماالسلام (تأليف احمد بن محمّد بن نوح ، ابو العبّاس سيرافى) .
از آن جا كه شيخ طوسى رحمه الله اسامى موجود در رجال ابن عقدة را در باب اصحاب امام صادق عليه السلام آورده و برخى اسامى را نيز بر آن افزوده است ، ^۳ احتمال قوى مى رود كه وى در استدراك اسامى ، از اين مصدر هم استفاده كرده باشد .
ابن نوح ، بسيار جليل القدر و مورد اعتماد بوده و از مشايخ نجاشى به شمار مى آيد . ^۴ شيخ طوسى رحمه الله شرح حال وى را در باب «من لم يروِ عنهم عليهم السلام » آورده است . ^۵
۵ . الفهرست (تأليف محمّد بن جعفر بن احمد بن بُطّه) .
اين كتاب ، فهرست كتاب ها و اصولى است كه ابن بطّه از طريق مشايخ خود روايت كرده است . نجاشى اين كتاب را داراى غلط هاى بسيار دانسته است . ^۶
منشأ احتمال استفاده شيخ طوسى رحمه الله از اين كتاب ، آن كه : مرحوم شيخ در شرح
حال بسيارى از رجال در باب «من لم يروِ عنهم عليهم السلام » مى گويد : «روى عنه البرقى» و چون ابن بطّه از شاگردان برقى بوده ، احتمالاً شيخ طوسى رحمه الله مشايخ برقى را به واسطه اين كتاب نقل كرده است .
نجاشى ، تضعيف و تخليط ابن بطّه را از ابن وليد (استاد شيخ صدوق) نقل كرده است . ^۷
شيخ طوسى رحمه الله در الفهرست و كتاب رجالش ، شرح حالى براى او ذكر ننموده است .