يك . معناى سند و اِسناد

در لغت فارسى ، «سند» به دليل و مدرك ، معنا شده است . در اصطلاح نيز اكثر علماى درايه ، آن را اين گونه تعريف كرده اند :
السند : طريق المتن ، و هو جملة من رواة ؛ مأخوذ من قولهم : «فلانٌ سند» ، أى معتمد ؛
سند ، طريق (راه) متن است و از عدّه اى راوى تشكيل شده است . اين اصطلاح از تعبير : فلانى «سند است» (به معناى «معتمَد است»)، گرفته شده است. ^۱
طريق را از آن جهت ، سند ناميده اند كه علما در صحّت يا ضعف حديث ، بر آن اعتماد مى كنند ، چنان كه شهيد ثانى در شرح البداية ، به آن ، اشاره كرده است . ^۲
همچنين «اِسناد»، مصدر باب «إفعال» و مشتقّ از «سند» است و در زبان فارسى ، به بالا بردن و نسبت دادن ، معنا شده است . در اصطلاح نيز ، بيشتر علماى درايه ، آن را اين گونه تعريف كرده اند :
الإسناد : «رفع الحديث إلى قائله» أو «هو الإخبار عن طريق المتن» ؛
اِسناد ، «نسبت دادن حديث به گوينده آن» و يا «خبر دادن از طريق (راويان) متن حديث» است. ^۳
برخى از علماى رجال و درايه ، سند و اِسناد را به يك معنا دانسته و تعريف دوم
اِسناد را براى سند نيز گفته اند ؛ ليكن اغلب آنان بر اين عقيده اند كه تعريف دوم اِسناد خبر دادن از طريق متن حديث») را نمى توان تعريفى مناسب براى سند دانست؛ زيرا دو وصف صحّت و ضعف ، به اعتبار «راويان» به طريق حديث نسبت داده مى شود ، نه به اعتبار «خبردهنده از طريق» .
بنا بر اين ، امكان دارد كه خبر دادن از يك طريق ضعيف ، ضعيف نباشد ، بدين ترتيب كه راوىِ طريقِ ضعيف ، خود ثقه و ضابط باشد ، كه در اين صورت ، خبر دادن ، صحيح ، و طريق ، ضعيف است . ^۴
از آنچه در معناى اِسناد گذشت ، آشكار مى گردد كه به طور مثال ، وقتى درباره زراره گفته مى شود : «أسند الحديث إلى أبى عبد اللّه عليه السلام » ، مراد ، آن است كه زراره ، حديث را به امام صادق عليه السلام نسبت داده است .
بايد توجّه داشت كه هرچند عالمان رجال و درايه ، سند و اِسناد را دو مقوله متفاوت دانسته اند ، امّا به هر حال ، اطلاق اِسناد بر تمام سند و بويژه بر قسمتى از سند حديث ، در ميان محدّثان ، كارى بسيار متعارف است .
براى مثال ، هنگامى كه مى گويند : «روى الصدوق بإسناده عن فلان» ، مرادشان آن است كه شيخ صدوق با چندين واسطه از فلان شخص ، روايت كرده است ، كه البتّه واسطه هاى محذوف ، قسمتى از سند حديث ، به شمار مى روند .