فصل دوم : شيوه شناسى «رجال الطوسى»
گفتار اوّل : مراد از «اصحاب» در «رجال الطوسى»
شيخ طوسى رحمه الله ، باب اوّل كتابش را «باب من روى عن النبىّ صلى الله عليه و آله من الصحابة» و عنوان باب دوم را «أسماء من روى عن أمير المؤمنين عليه السلام » اختيار كرده است ؛ امّا عنوان باب هاى ديگر را به صورت «اصحابِ» هر يك از ائمّه عليهم السلام آورده است ؛ مانند : باب «أصحاب أبى محمّد حسن بن علىّ عليهماالسلام» .
البتّه به نظر مى رسد كه اين تفاوت تعبير ، نوعى تفنّن در عبارت است و غرض اصلى شيخ طوسى رحمه الله ، چنان كه خودِ او در مقدّمه كتابش گفته است ، ذكر نام كسانى بوده است كه از ائمّه عليهم السلام روايت كرده اند ، و ظاهراً مراد وى از روايت ، روايت بدون واسطه بوده است .
به عبارت ديگر ، شيخ طوسى رحمه الله مراد خود از «اصحاب» را در مقدّمه كتاب رجالش ، همان «اصحاب روايت از ائمّه عليهم السلام » معرّفى كرده است :
أمّا بعد ، فإنّى قد أجبت إلى ما تكرّر سؤال الشيخ الفاضل فيه ، من جمع كتاب يشتمل على أسماء الرجال الذين رووا عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله و عن الأئمّة عليهم السلام من بعده إلى زمن القائم عليه السلام . ۱
بر اين اساس ، مشكلى ديگر رخ نموده است كه : چه طور در برخى موارد ، نام يك شخص ، هم در ميان اصحاب امام عليه السلام و هم در باب كسانى كه از ائمّه عليهم السلام روايت نكرده اند ، آمده است ، در حالى كه اين نكته با معنايى كه براى اصحاب گفتيم ، سازگارى ندارد ؟
اين مشكل در گفتار آينده مورد بحث قرار خواهد گرفت .
امّا آنچه در ارتباط با بحث كنونى ماست ، اين كه : برخى براى حلّ مشكل فوق ، از ظهور عبارت مذكور ، دست برداشته اند . از اين رو بجاست كه هم اكنون بحثى مستقل را درباره مراد شيخ طوسى رحمه الله از تعبير «اصحاب» ، مطرح كنيم ، اگرچه كاربرد اين بحث ، در گفتار آينده است .
در مورد «اصحاب» ، دو ديدگاه مخالف ، ارائه شده است :
