کدام تعبیر مکارم الأخلاق ندارند. در مجموع، این گروه، دو روایت با اعتبارهای «الف/۷»، «ج/۴» دارد که صریحاً تعبیر مکارم الأخلاق در آنها بیان شده است، و دیگر روایات، با اعتبارهای «الف/۶»، «ب/۱» و «ب/۸» همین سه خصلت را با تعبیر «ثلاث لا یطیقهن الناس» آورده‌اند.

بنا بر این، این گونه نیست که روایات مکارم الأخلاق شکل واحد داشته باشند و بر یک سیاق صادر شده باشند.

امّا در باره پرسش دوم باید گفت همان گونه که گذشت، برخی روایات باب مکارم، در خصوص مکارم اخلاق پیامبران‌اند. این روایات، خود به دو شکل نقل شده‌اند. یکی نقل کلینی از عبدالله مسکان است. در این نقل، ده صفت بیان شده که عبارت‌اند از: الیقین، القناعة، الصبر، الشكر، الحلم، حسن الخلق، السخاء، الغیرة، الشجاعة، والمرّوة. یقین به معنای شناختِ بی‌تردیدِ همراه با اطمینان است. قناعت به حوزه کسب روزی مربوط می‌شود و به معنای رضایت نسبت به آن است. صبر به حوزه سختی‌ها می‌پردازد و به معنای تحمّل کردن و خودداری از جزع است. شکر به حوزه داشته‌ها و خوشی‌ها مربوط می‌شود و به معنای سپاس‌گزاری از آنهاست. حلم به حوزه غضب می‌پردازد و به معنای مهار خردمندانه خشمِ ناشی از رفتار جاهلانه دیگران است. حُسن خلق به حوزه رابطه با دیگران مربوط می‌شود و به معنای برخورداری از مهارت‌هایی خاص در روابط اجتماعی است. سخاوت با حوزه مواجهه با نیازمندان در ارتباط است و به معنای گذر از مال با میل و رغبت و دادن آن به دیگران است. غیرت به حریم زندگی مربوط می‌شود و به معنای اجازه تعرّض ندادن به بیگانه است. شجاعت حوزه تهدیدات را بررسی می‌کند و به معنای قلبی سرسخت و مقاوم است. مروّت به حوزه ارتباطات مربوط می‌شود و به

کرده است. این نقل با تعبیر مکارم الأخلاق در دیگر منابع نیامده است. امّا این صفات سه‌گانه با تعبیرهای دیگر در منابع شیعی همچون: تحف العقول، معانی الأخبار، الأمالی صدوق، مشکاة الأنوار، روضة الواعظین، الزهد حسین بن سعید، و در منابع اهل سنّت مانند: المستدرک حاکم، سنن الکبری، معجم الکبیر و معجم الأوسط، مکارم الأخلاق ابن ابی الدنیا و الجزء ابن عمشلیق آمده‌اند. پس در منابع شیعی، چهار روایت با اعتبار منبع «الف/۶»، «الف/۷»، «ب/۳»، «ب/۸» و «ج/۴» داریم که به تعبیر مکارم الأخلاق در باره آنها وارد شده است. اعتبار نقل‌های اهل سنّت نیز عبارت‌اند از: «الف / ۷»، «الف / ۹»، «ب / ۱»، «ب / ۲» و «ب / ۴».

نکته مهم این که اوّلاً در نقل‌های شیعی، گوینده سخن، گاه پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و گاه امام صادق علیه السلام است. روایت‌های پیامبر خدا صلی الله علیه و اله، گاه خطاب به امیرمؤمنان علیه السلام و گاه خطاب به فرد نامعلوم و گاه خطاب به جمع نامعلو‌م‌اند. روایت‌هایی که به امام صادق علیه السلام برمی‌گردند، چهار خصلت را برای مکارم الأخلاق برشمرده‌اند که یکی از آنها اضافه‌تر از کلام پیامبر خدا صلی الله علیه و اله است. ثانیاً در معانی الأخبار، الأمالی صدوق، روضة الواعظین و مشکاة الانوار، همان تعبیر «مکارم الأخلاق»، و در تحف العقول تعبیر «خیر أخلاق الدنیا والآخرة» و در الزهد حسین بن سعید بدون تعبیری خاص آمده است.

دسته دیگر، روایتی در معانی الأخبار است که با تعبیر مکارم الأخلاق وارد شده و موارد دیگری را نقل کرده‌اند. شبیه این نقل از اعلام الدین دیلمی نیز نقل شده است؛ امّا در دیگر نقل‌هایی که در منابعی همچون الخصال، الزهد و مشکاة الأنوار، این سه خصلت در آنها آمده است، هیچ