ارزش‌گذاری روایات مختلف پرداخته شده و در بخش سوم، صفات هر گروه، مورد تحلیل قرار گرفته‌اند.

در باره پرسش نخست باید گفت که در منابع اسلامی، در باره مکارم اخلاق، چند دسته روایت وجود دارد که هر کدام، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. دسته نخست، روایاتی هستند که در منابع گوناگون وارد شده و مکارم اخلاق انبیا را معرفی کرده‌اند. این روایات را دانشمندانی همانند: کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، علی بن حسن طبرسی و حسن بن فضل طبرسی، ابن شعبه حرّانی، راوندی و اسکافی نقل کرده‌اند. روایت نخست، در یازده منبع توسط چهار تن از دانشمندان اسلامی آمده است. اعتبار این منابع نیز بالاست؛ پنج منبع آن درجه الف و رتبه‌های ۱و ۳ و ۶ و ۷ و ۸، و سه منبع دیگر نیز درجه ب و رتبه‌های ۳ و ۴ و ۵ و ۸، و یک منبع درجه ج و رتبه دو دارند.

گروه دوم، روایاتی هستند که مکارم اخلاق را معرفی کرده‌اند، بدون این که پسوند انبیا را داشته باشند. این روایات توسط گروهی از دانشمندان شیعی همچون: کلینی، شیخ طوسی، شیخ صدوق، شیخ مفید، علی بن الحسن طبرسی، و اشعث کوفی نقل شده‌اند. درجه منابع این روایات، «الف/۱»، «الف/۶»، «ب/۱»، «ب/۲»، «ب/۴» و «ب/۸» است. همچنین توسط گروهی از دانشمندان اهل سنّت همچون: ابن عساکر، ابن ابی الدنیا، و سیوطی گزارش شده‌اند. اعتبار این منابع، «ب/۴» و «ج/واسطه» است. این حدیث، در هیچ کدام از منابع دست اوّل اهل سنّت نیامده است.

دو دسته دیگر روایات داریم که در آنها واژه مکارم الأخلاق به کار رفته‌اند. یکی روایتی در الخصال است که سه رفتار اخلاقی را گزارش

عنوان آفریننده انسان ـ که بیشترین آگاهی را از ماهیت او دارد ـ، تصریح می‏فرماید که: (و هر کس از یاد من روی گرداند، زندگی سختی خواهد داشت).^۱

در باره آثار یاد خدا، متون فراوانی وارد شده که امکان طرح آنها در این جا نیست.۱۶^۲

تحلیل نهایی صفات

به نظر می‌رسد که دو مورد آن در روایات پیشین آمده بود؛ یکی «الصفح عن الناس» که با عفو یکی است. دیگری «مواساة الرجل اخاه فی الدین».

مكارم الأخلاق، مفهومی است كه در حدّ خود، جریان‌ساز بوده‌ است و برخی از نویسندگان متقدّم و متأخّر را به خود مشغول نموده و باعث تألیف كتاب‌های خاصی در این حوزه شده است که می‌توان به مکارم الأخلاق ابن ابی الدنیا، ابن سهل، طبرانی و طبرسی اشاره کرد. در این باره نخستین پرسش این است که گونه‌های روایات مکارم الأخلاق چیستند؟ پرسش بعدی این است که چرا این تعداد از صفات به عنوان مكارم انتخاب شده و نسبت به دیگر فضایل اخلاقی، از جایگاه بالاتری برخوردار شده‌اند؟ این پرسش به ویژه با توجّه به تعدّد گونه‌های روایات مکارم الأخلاق مهم است. از این رو، بخش دوم و سوم به پاسخگویی به این دو پرسش اختصاص داده شده است. در بخش دوم، به بررسی و