توضيحى درباره حكم ساختن مجسّمه

احاديث فراوانى از پيامبر اكرم صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله ، در كتب روايى شيعه و اهل سنّت نقل شده ونيز احاديث متعدّدى از ائمه اهل بيت عليهم ‏السلام مبنى بر حرمت مجسمه سازى انسان و حيوانات و موجودات زنده آمده است . ^۱
اكثر فقهاى مذاهب اسلامى اعمّ از اهل سنّت و اماميّه، بر اساس اين روايات فراوان، فتوا به حرمت مجسمه سازى موجود زنده داده‏اند وحتّى برخى فقهاى شيعه مانند صاحب «جواهر» ^۲ ، و شيخ انصارى ^۳ در كتاب«المكاسب» و آيت‏اللّه‏ خويى در «مصباح الفقاهة» ^۴ و فقهاى‏اهل سنّت مانند عبد الرحمن جزيرى در «الفقه على المذاهب الأربعة» ^۵ و دكتر وهبه زحيلى در «الفقه الإسلامى» ^۶ ادّعاى اجماع كرده‏اند.
امّا برخى فقهاى متقدّم اماميّه مانند شيخ طوسى در تفسير «التبيان» ^۷ و طبرسى در «مجمع البيان» ^۸ قائل به كراهت شده و حرمت را اختصاص به بت‏سازى داده‏اند . از معاصران نيز برخى از فقها نيز همين گونه فتوا داده‏اند. ^۹
منشأ اين اختلاف فتوا ، اختلاف برداشت در موقّت بودن حكم حرمت مجسمه سازى و صورتگرى است كه در احاديث متعدّد از پيامبر اكرم صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله و ائمّه اهل بيت عليهم ‏السلام رسيده است. گروه اوّل از فقها آن حكم را يك تكليف ثابت دانسته‏اند ؛ امّا گروه دوم آن را حكم موقّت و مختص به شرايط صدر اسلام دانسته‏اند كه هنوز رسوبات بت‏پرستى در ذهن مسلمانان وجود داشته و احيانا با نقّاشى و مجسمه سازى ، معبودهاى مشركان و تكريم و احترام و تقديس آنان، و جلوه‏هاى شرك و بت‏پرستى گاه و بى گاه بروز مى‏كرده است.
يكى از فقهاى معاصر مى‏گويد :
ظاهر گروهى از احاديث آن است كه تحريم مجسّمه‏سازى و نقّاشى صُوَر انسان وحيوان به خاطر مبارزه با ترويج بت‏پرستى آن زمان بوده است. شدّت لحن اين روايات در توبيخ صورتگرى و تعيين عذاب‏هاى شديد براى نقّاشان و مجسّمه‏سازان ، شاهدى است بر اينكه مقصود ، صورتگرى عادى نيست، مانند: «أشدّ الناس عذابا يوم القيامة رجل قتل نبيّا أو قتله نبيّ ورجل يضلّ الناس بغير علم ومصوّر التماثيل؛ شديدترين عذاب روز قيامت ، براى كسى است كه پيامبرى را به قتل برساند، يا پيامبرى او را مستحق قتل بداند و او را بكشد و كسى كه مردم را به خاطر جهل و ناآگاهى گمراه سازد، و نيز كسى كه مجسّمه‏سازى كند». ^۱۰
روشن است كه اين عذاب‏هاى بسيار سخت ، تناسبى با هر نقّاشى و مجسّمه‏سازى‏اى ندارد، زيرا گناه اين كارهايى كه به صورت عادى (غير بت پرستى) از آدم‏كشى و زنا و شرابخوارى و ديگر كبائر بيشتر نيست، چگونه هم طراز با پيامبر كُشى است؟ بنا بر اين ، مقصود از اين صورتگرى بايد چيزى باشد كه واقعا هم‏سنگ و برابر پيامبر كشى و جنگ با خدا و خروج از دين باشد كه همان «بت سازى» است ^۱۱ . ^۱۲