313
پژوهشي در فرهنگ حيا

سعى مى كنند آن را پنهان سازند و اگر كارشان مورد سؤال قرار گيرد ، ممكن است دچار اضطراب و حتّى عصبانيت شوند و اگر به دروغگويى دچار نشوند ، سعى مى كنند به گونه اى پاسخ دهند كه به اصطلاح ، مايه آبروريزى شان نباشد .
شايد برخى افراد ، هويت خود را در گرو شغل خود بدانند . براى اينان ، نوع شغلْ مهم است ، نه حلال بودن آن و لذا ، تن به هر كارى نمى دهند . اين جاست كه حياى منفى در پيشه پديد مى آيد . در پاره اى از روايات ، به اين مسئله پرداخته شده و جنبه هاى مختلف آن ، مورد بررسى قرار گرفته است . مثلاً رسول خدا ، ابتلاى انسان به حرام را يكى از پيامدهاى منفى كم رويى در نوع پيشه دانسته و فرموده است :

۰.ما مِن عَبدٍ اِستَحيا مِنَ الحَلالِ إلاَّ ابتَلاهُ اللّهُ بِالحَرامِ . ۱

۰.هيچ بنده اى نيست كه از كسب حلال ، شرم كند ، مگر اين كه خداوند ، او را به حرام ، مبتلا مى سازد .

۰.و در طرف مقابل فرموده اند :مَن لا يَستَحيي مِنَ الحَلالِ نَفَعَ نَفسَهُ وخَفَّت مَؤُونَتُهُ ونَفى عَنهُ الكِبرَ . ۲

۰.هر كه از كسب حلال خجالت نكشد ، به خود ، سود رسانده و هزينه اش را سبك كرده و از كبر ، دور شده است .

در اين حديث شريف ، به نكته ديگرى اشاره شده كه همانا دورى از كبر است . اين ، نشان مى دهد كه ريشه اين گونه كم رويى ها تكبّر است . انسان هاى متكبّر ، تن به هر كارى نمى دهند و حتّى حاضرند به حرام گرفتار شوند ، ولى به شغل و حرفه اى ساده ، امّا حلال ، تن ندهند . حتّى ممكن است برخى افراد ، اصل كار كردن را براى خود ، زشت بدانند و آن را مايه تحقير خود به شمار آورند .

1.الجامع الصغير ، ج ۲ ، ص ۵۲۰ (ح ۸۰۸۰) ؛ كنزالعمّال ، ج ۳ ، ص ۷۰۱ (ح ۸۵۰۷) ؛ تاريخ دمشق ، ج ۵۷ ، ص ۴ .

2.تحف العقول ، ص ۵۹ ؛ بحار الأنوار ، ج ۷۷ ، ص ۱۶۳ .


پژوهشي در فرهنگ حيا
312

۰.اى على ! هرگاه از چيزى سؤال شدى كه آن را نمى دانى ، شرم نكن از اين كه بگويى : «خدا مى داند» .

به همين جهت ، على عليه السلاممى فرمايد كه اگر براى رسيدن به دانش ، همه جاى زمين را زير پا بگذارى ، ارزش آن را دارد . ۱
۲ . يكى ديگر از نمونه هاى كم رويى و حياى منفى ، مشورت نكردن با افراد كوچك تر است . گاهى لازم است انسان با افراد كوچك تر از خود ، مشورت كند . افراد كم رو از چنين كارى خوددارى مى كنند ؛ زيرا آن را به معناى تحقيرخود مى دانند و در نتيجه ، از انجام دادن آن ، شرم مى كنند . اين در حالى است كه ندانستن ، عيب است ، نه مشورت با كوچك تر . به همين جهت ، لقمان حكيم به فرزند خود مى گويد :
يا بُنَيَّ ! شاوِرِ الكَبيرَ ولا تَستَحيِ مِن مُشاوَرَةِ الصَّغيرِ . ۲
اى فرزندم ! با بزرگ سالان مشورت كن و از مشورت با كوچك ها شرم نكن .
مشورت نكردن با كوچك تر از خود ، به معناى محروم ساختن خود است و اين ، چيزى است كه بايد از آن شرم داشت .
۳ . يكى ديگر از مواردى كه در كم رويى تأثير مى گذارد ، شغل و نوع كارى است كه فرد به آن اشتغال دارد . برخى افراد ، نوع شغل را مايه افتخار و مباهات خود مى دانند ، حال آن كه كسب روزى حلال ، مايه افتخار است . اين گونه افراد ، تن به هر كارى نمى دهند و از اشتغال به كارهايى كه از نظر اجتماعى ، در سطح بالايى قرار ندارد ، خجالت مى كشند و اگر به چنين امورى اشتغال داشته باشند ،

1.«خمس لو شدّت إليها المطايا حتّى ينضين لكان يسيرا : ... ولا يستحيى الجاهل أن يتعلم ولا يستحيى العالم إذا سئل عمّا لايعلم أن يقول : أللّه أعلم ؛ پنج چيز است كه اگر در طلب آن ، چارپايان به تاخت روند تا خسته شوند ، كم خواهد بود : ... جاهل از آموختن شرم نكند و عالم ، هرگاه از او سؤالى پرسيده شود كه نداند ، شرم نكند از اين كه بگويد : خدا مى داند» . (دعائم الإسلام ، ج ۱ ، ص ۸۰ ؛ مستدرك الوسائل ، ج ۱۱ ، ص ۲۲۴)

2.الاختصاص ، ص ۳۳۸ ؛ بحار الأنوار ، ج ۱۳ ، ص ۴۲۸ .

تعداد بازدید : 10742
صفحه از 388
پرینت  ارسال به