311
پژوهشي در فرهنگ حيا

أنَّ الشَّيءَ مِنَ الحَلالِ وَالحَرامِ وَالأَحكامِ قَد يَرِدُ عَلَيهِم فَيَسأَلونَ عَنهُ فَلا يَكونُ عِندَهُم فيهِ أثَرٌ عَن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله و يَستَحيونَ أن يَنسِبَهُمُ النّاس إلَى الجَهلِ ويَكرَهونَ أن يَسأَلوا فَلا يُجيبونَ فَطَلَبَ النّاسُ العِلمَ مِن مَعدِنِهِ فَلِذلِكَ استَعمَلُوا الرَّأىَ وَالقِياسَ في دينِ اللّهِ تَرَكُوا الآثارَ ودانُوا اللّهَ بِالبِدَعِ . ۱

از اين جا به خوبى روشن مى شود كه دليل اين كار آنان ، كم رويى است و ريشه كم رويى آنان ، در تكبّر است ؛ چون خوش ندارند كه مردم ، آنان را جاهل بدانند . اين ، نشان مى دهد كه كم رويى تا چه اندازه مى تواند انحراف آفرين باشد . در چنين مواقعى ، افراد كم رو ، شهامت گفتن «نمى دانم» را ندارند . اين ، نقطه ضعف آنان است . در چنين مواردى ، يكى از كارهايى كه براى دورى از كم رويى بايد انجام داد ، گفتن «نمى دانم» است . گفتن اين جمله را بايد براى خود ، ساده كنيم ؛ چرا كه يكى از درمان هاى رفتارى است . گفتن اين جمله و تكرار آن ، مى تواند به كاهش كم رويى منجر شود . ازاين رو ، امام على عليه السلامفرموده است :

۰.لا يَستَحِيَنَّ أحَدٌ إذا سُئِلَ عَمّا لا يَعلَمُ أن يَقولَ : «لا أعلَمُ» . ۲

۰.هيچ يك از شما وقتى مورد پرسشى قرار گرفت كه آن را نمى داند ، نبايد از گفتن «نمى دانم» شرم كند .

حضرت در جاى ديگرى مى فرمايد كه هر چه جستجو كنيد ، همانند اين جمله ، چيز ارزشمندى نمى يابيد . ۳ وصيه كرده است كه :

۰.يا عَلِىُّ ! لا تَستَحيِ إذا سُئِلتَ عَن شَيءٍ لاتَعلَمُهُ أن تَقولَ : «اللّهُ ـ عَزَّوجَلَّ ـ أعلَمُ» . ۴

1.الاختصاص ، ص ۲۵۸ ؛ تفسير العياشى ، ج ۲ ، ص ۳۳۱ ؛ بحار الأنوار ، ج ۱۳ ، ص ۳۰۴ .

2.نهج البلاغه ، حكمت ۸۲ .

3.«خمس لو رحلتم فيهن ما قدرتم على مثلهن : ... و لا يستحيى أحدكم إذا سئل عمّا لا يعلم أن يقول : لا أعلم ؛ پنج چيز است كه هر چه جستجو كنيد ، مانند آن را نمى يابيد ... و اگر از يكى از شما چيزى بپرسند كه پاسخ آن را نمى داند ، از گفتنِ نمى دانم ، شرم نكند» . (الخصال ، ج ۱ ، ص ۳۱۵ ، ح ۹۵ ، ۹۶ ؛ قرب الإسناد ، ص ۷۲ ؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام ، ج ۲ ، ص ۴۴)همچنين به جاى «نمى دانم» ، مى توان از جمله « خدا مى داند» استفاده كرد . رسول خدا به على عليه السلامتوصيه كرده است كه :

4.الفردوس ، ج ۵ ، ص ۳۲۲ (ح ۸۳۱۸) ؛ تنزيه الشريعة ، ج ۲ ، ص ۳۳۹ و ۳۴۰ .


پژوهشي در فرهنگ حيا
310

مى دهد كه در پرسش ، جاى حيا و شرم نيست و حيا كردن در اين گونه امور ، چيزى جز كم رويى نيست .
گذشته از «آموختن» و «پرسيدن» ، مسئله ديگر ، ندانستن پاسخ پرسش هاى ديگران است . گاهى انسان چيزى را نمى داند ، كه بايد ياد بگيرد و شرم نكند ، و گاهى بايد چيزى را از كسى بپرسد و شرم نكند ؛ امّا گاهى از كسى سؤالى پرسيده مى شود كه پاسخ آن را نمى داند . در چنين مواردى ، واكنش افراد ، متفاوت است . ممكن است كسى پاسخ ندادن را قبيحْ ارزيابى كند و در اين صورت ، به نوعى پاسخ دهد ، هر چند اشتباه باشد . اين ، حاكى از كم رويى است . افراد كم رويى كه دچار خود برتربينى هستند ، نمى توانند بگويند « نمى دانم » و لذا به پاسخ سازى روى آورده ، به نوعى پاسخ مى دهند ، حتّى اگر نادرست باشد . از ديدگاه اينان ، پاسخ ندادن ، مايه ننگ است و پاسخ اشتباه را به پاسخ ندادن ترجيح مى دهند . اين امر ، حتّى مى تواند موجب پيدايش مكتب هاى خودساخته شود . كسى كه پاسخ پرسش هاى دينى مردم را نمى داند و از فراگرفتن آن و يا اعلام ندانستن آن شرم مى كند ، به ناچار ، پاسخى مى آفريند و بدين سان ، يك مكتب جديد شكل مى گيرد .
امام صادق عليه السلامبا اشاره به عالم نماها مى فرمايد كه گاهى سؤالى از احكام دين از اين گروه مى شود و آنان ، پاسخ صحيح آن را نمى دانند و از اين كه مردم ، آنان را نادان به شمار آورند ، خجالت مى كشند و خوش ندارند كه پاسخ ندهند تا مردم ، آن را از معدن آن بپرسند و به همين دليل ، در دين خدا ، رو به قياس و رأى خودشان مى آورند و بدين وسيله ، آثار برجاى مانده از رسول خدا را ترك مى كنند و به بدعت ، نزديك مى شوند :

۰.... كَما يَظُنُّ هؤُلاءِ الَّذينَ يَدَّعونَ أنَّهُم عُلَماءُ و فُقَهاءُ وأنَّهُم قَد اُوتوا جَميعَ الفِقهِ وَالعِلمِ فِي الدّينِ مِمّا يَحتاجُ هذِهِ الأُمَّةُ إلَيهِ ، وصَحَّ ذلِكَ لَهُم عَن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آلهوعَلِموهُ وحَفِظوهُ ولَيسَ كُلُّ عِلمِ رَسوِل اللّهِ صلى الله عليه و آلهعَلِموهُ ولا صارَ إلَيهِم عَن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ولاعَرَفوهُ . وذلِكَ

  • نام منبع :
    پژوهشي در فرهنگ حيا
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1383
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10755
صفحه از 388
پرینت  ارسال به