عبداللّه بن ابى يعفور مى گويد : روزى در حضور امام صادق عليه السلام كسى عطسه كرد . حضرت به وى فرمود : «رحمك اللّه !» . پس از آن ، امام صادق عليه السلامعطسه كرد و حاضران ، خجالت كشيدند و زشت دانستند كه پاسخ حضرت را بدهند . امام عليه السلامنيز درباره آداب عطسه براى آنان سخن گفت . ۱
البته اين مورد ، فقط يك نمونه است . افراد كم رو ، از به جا آوردن بيشتر آداب اجتماعى خجالت مى كشند و به همين جهت ، بسيارى از آداب اجتماعى ترك مى شود . افراد كم رو ، معمولاً از نظر آداب اجتماعى ضعيف اند و توان انجام دادن درست آن را ندارند .
۵ . حضرت على عليه السلام ، سه چيز را نشانه ضعف و كم رويى دانسته كه اولينِ اين نشانه ها ، مربوط به اذان گفتن است . اذان ، آدابى دارد . برخى از آداب آن ، مربوط به اذان گوست و برخى ديگر ، مربوط به شنونده اذان . در آدابِ كسى كه صداى اذان را مى شنود ، آمده كه بهتر است جملات اذان را تكرار كند . رسول خدا فرموده كه هرگاه اذان را شنيديد ، همراه مؤذّن ، تكرار كنيد ۲ و ثواب فراوان و آثار مثبتى براى آن ذكر كرده است ۳ و انجام ندادن آن را نشانه جفا شمرده است . ۴ ن باره مى فرمايد :
۰.سه كار است كه جز انسان ناتوان ، آن را ترك نمى كند : يكى اين كه مردى صداى اذان گو را بشنود ، ولى همراه او تكرار نكند . ۵
دو مورد ديگر را در در ادامه خواهيم آورد ؛ ولى مهم اين جاست كه تكرار نكردن اذان به همراه اذان گو ، يكى از رفتارهاى كم رويانه است .
البته كم رويى در بحث اذان ، فقط مربوط به شنونده اذان نيست ؛ بلكه اذان گو نيز ممكن است در اين بحث ، داخل باشد . مثلاً اذان گفتن در خانه ، بسيار اهمّيت دارد و به آن توصيه شده است . حال ، ممكن است كسى از ديگر اعضاى خانواده و يا از همسايه ها خجالت بكشد و نتواند اين كار را انجام دهد . اين نيز از نشانه هاى كم رويى است . ۶ شخص كم رو از گفتن اذان ، خوددارى مى كند . اين گونه افراد ، توان امورى همچون سخنرانى ، مدّاحى و قرائت قرآن را نيز ندارند .
۶ . يكى از امور اجتماعى انسان ، شركت در تشييع جنازه است . اين كار ، سبب آرامش خاطر بازماندگان و رحمت و مغفرت براى درگذشته است . معمولاً كسانى كه در اين گونه مراسم شركت مى كنند ، نخست ، نزد صاحب يا صاحبان عزا مى روند و به آنان تسليت گفته ، براى آنان صبر و اجر آرزو مى كنند و سپس ، خود را به تابوت رسانده ، در حمل آن كمك مى كنند ؛ امّا افراد كم رو در اين امر
1.مكارم الأخلاق ، ص ۳۵۵ ؛ بحار الأنوار ، ج ۷۶ ، ص ۵۲ .
2.ر .ك : صحيح البخارى ، ج ۱ ، ص ۲۲۱ (ح ۵۸۶) ؛ صحيح مسلم ، ج ۱ ، ص ۲۸۸ (ح ۳۸۳) ؛ مسند ابن حنبل ، ج ، ص ۱۰۷ (ح ۱۱۵۰۴) ؛ كنزالعمّال ، ج ۷ ، ص ۷۰۰ (ح ۲۰۹۹۷ و ۲۱۰۰۴) .
3.ر .ك : صحيح مسلم ، ج ۱ ، ص ۲۸۹ (ح ۳۸۵) و ص ۲۹۰ (ح ۳۸۶) ؛ سنن أبى داوود ، ج ۱ ، ص ۱۴۵ (ح ۵۲۵ و ۵۲۷) ؛ علل الشرائع ، ص ۲۸۴ ؛ مستدرك الوسائل ، ج ۴ ، ص ۶۱ ؛ بحار الأنوار ، ج ۷۶ ، ص ۳۱۶ و ج ۸۴ ، ص ۱۷۶ ؛ الدعوات ، ص ۱۱۶ (ح ۲۶۷) .
4.السنن الكبرى ، ج ۲ ، ص ۴۰۶ (ح ۳۵۵۳) ؛ كنزالعمّال ، ج ۱۶ ، ص ۶۸ (ح ۴۳۹۷۱) .افرادى كه از شخصيت مستحكم و قدرتمندى برخوردارند ، اين كار را به خوبى و به راحتى انجام مى دهند ؛ امّا انجام دادن اين كار براى افراد كم رو ، بسيار دشوار است . اينان به دليل ناتوانى شخصيتى خود ، قدرت تكرار اذان را ندارند و لذا تصوّر مى كنند كه كار زشتى است .
همان گونه كه پيش از اين گفتيم ، در حقيقت ، زشت دانستن اين قبيل كارها ، يك شيوه دفاعى براى پوشاندن ضعف است . كسى كه توان انجام دادن كارى را ندارد ، آن را زشت به حساب مى آورد تا انجام دادن آن را قبيح و شرم آور معرّفى كند و بدين وسيله ، رفتار خود را توجيه نمايد . به هر حال ، ترك تكرار اذان از سرِ ضعف و ناتوانى بوده ، يكى از نشانه هاى كم رويى به شمار مى رود . امام على عليه السلامدر اين باره مى فرمايد :
5.مسند زيد ، ص ۹۵ ؛ دعائم الإسلام ، ج ۱ ، ص ۱۴۵ ؛ بحار الأنوار ، ج ۸۴ ، ص ۱۷۹ .
6.البته ممكن است اذان نگفتن ، دلايل ديگرى مثل خوش صدا نبودن هم داشته باشد .