77
تاريخ حديث شيعه (2)

مهم‌ترین قسمت این مجموعه فراهم‌آمده از حوزه حدیثی کوفه بود. آوردیم که هسته اصلی دانشمندان حدیثی قم مهاجران شیعی کوفی بودند که حوزه قم را بنیان‌گذاری کردند. این افراد شالوده اصلی علمای حدیث را در قم تشکیل می‌دادند.
ابراهیم بن هاشم از مهاجران کوفه به قم است؛ نجاشی درباره او گفته است:
او نخستين کسی بود که حدیث کوفیان را در قم منتشر کرد۱.
حسین بن سعید اهوازی، مشهورترین نگارشگر کتابهای ثلاثین، (کتابهای سی‌گانه احادیث فقهی) انتقال‌دهنده دیگر حدیث به قم است. کتاب او را که شاگردش، احمد بن محمد بن عیسی، در قم منتشر کرد به شاگرد وی منسوب و به نوادر احمد بن محمد بن عیسی مشهور شد. برخی از محققان نوادر احمد بن محمد بن عیسی را همان کتاب حسین بن سعید می‌دانند.۲
در آن دوران رحلات (مسافرتهای) حدیثی نیز برای عرضه و دريافت حديث مرسوم بود. بسیاری از محدثان قم به شهرهای کوچک و بزرگ مسافرت کرده، احادیث آن دیار را شنیده و روایات خویش را برای آنان بازگو می‌کردند.
نسل اول اين محدثان به مدینه، مکه، کوفه و مَرْو مسافرت کردند. نسلهای بعد نیز رخت سفر به بغداد، بصره، سامرا، اهواز، نیشابور، سمرقند و حتی شام و مصر بستند.۳ برخی از محدثان این سرزمینها نیز با مسافرت خویش به قم، گسترش حدیث در قم و بهره‌گیری از میراث حدیثی قم را در آنجا توأمان به انجام می‌رساندند.
شیخ صدوق سرآمد محدثان اهل قم در فراوانی سفرهای حديثی است. وجود نام بیش از دويست نفر از غير قميان در فهرست مشايخ او و تصريح به مکانهای گوناگون

1.. رجال نجاشی، ص ۱۶.

2.. این کتاب از سوی مؤسسۀ الامام مهدی در سال ۱۴۰۸ به چاپ رسیده است. مصحح محترم آن، جناب آقای ابطحی اصفهانی، در مقدمۀ کتاب (ص ۱۲ ـ ۱۰) به اختلاف نظر دربارۀ اینکه کتاب از احمد بن محمد بن عیسی یا حسین بن سعید بن حماد اهوازی است اشاره کرده و با استناد به کلام شیخ حر عاملی در حاشیۀ نسخۀ خطی این کتاب آن را از آن شاگرد، یعنی احمد می‌داند.

3.. ر.ک: محمدرضا جباری، شناخت و تحلیل مکتب حدیثی قم از آغاز تا قرن پنجم هجری، ص ۱۳۱ ـ ۱۰۲.


تاريخ حديث شيعه (2)
76

خود را درباره اين کتاب بيان کنند.۱
اين ويژگیها مدرسه حديثی قم را دارای وجهه‏ای مشخص و گران‌قدر کرده است. نگارش مهم‌ترين جامع حديثی شيعه (کافی) در اين حوزه حديثی نشانگر ميزان اعتماد پسينيان بر اين مدرسه است.
اين ستايشها بدان معنا نيست که اين حوزه حديثی هيچ‌گونه نقص و کاستی نداشته و محتاج نقد و بررسی نيست. انتقادهايی راجع به شيوه، روش و نگرش مدرسه حديثی قم از همان دوران تا‌کنون وجود داشته که برخی از آنها متين و قابل قبول است.
اکنون ضمن بررسی ويژگیهای مدرسه حديثی قم برخی از انتقادها را نيز برمی‏کاويم.

ویژگیهای مدرسه حديثی قم۲

مدرسه حدیثی قم در طول دوران دویست ساله حیات خویش ویژگیها و خصوصیاتی را دارا بود که آن را از دیگر حوزه‌ها متمایز می‌ساخت. برخی از مشخصات این مدرسه حدیثی نیز با مدرسه حدیثی کوفه یا بغداد مشترک است.

۱. میراث‌داری

هجرت گروهی از راویان و محدثان حوزه‌های دیگر حدیثی به قم و مسافرت و رحله‌های حدیثی محدثان بزرگ موجب شد که مجموعه‌ای غنی و دراز دامن از نگاشته‌ها و گزارشهای راویان مختلف در قم اجتماع کند.

1.. شیخ طوسی، الغیبه، ص ۳۹۰.

2.. برای اطلاعات بيشتر دربارۀ مدرسۀ حديثی قم می‌توانيد به منابع ذيل مراجعه كنيد: ۱ـ مكتب حديثی قم، محمدرضا جباری؛ ۲ـ شرح لمعه شهيد ثانی با تصحيح و پاورقی آقای كلانتر كه در مقدمه به مدارس حديثی شيعه و تطور دانش فقه شيعی پرداخته است. بخش مربوط به مدرسۀ حديثی قم و ری در صفحات ۵۳ ـ ۴۳ جلد یکم اين مجموعۀ ده جلدی آمده است. ۳ـ در میان مقالات كنگرۀ شيخ مفيد نيز مقاله‌ای به بررسی مدرسۀ بغداد پرداخته كه ضمن آن به تناسب، مدرسۀ حديثی قم به وسیلۀ بغداديان نقد شده است. ۴ـ مقالۀ «شجرۀ علمی خاندان اشعری قم»، محمد حاج تقی، فصلنامۀ علمی تخصصی علوم حديث، شمارۀ پنجم، پاييز ۱۳۷۶؛ ۵ـ مدرسۀ قم و بغداد، اندرو نیومن، ترجمۀ سید صادق آگاه اشکوری، نشر زائر قم.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه (2)
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمّدکاظم طباطبايي
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6775
صفحه از 304
پرینت  ارسال به