39
تاريخ حديث شيعه (2)

کمال الدین یا إکمال الدین و إتمام النعمة (شیخ صدوق)؛
کتاب الغیبة (الطوسی).

۹. فضایل و مناقب۱

در این شیوه نگارشی مجموعه‌ای از احادیث بازگوکننده برتریها و شایستگیها و افتخارات امام علی علیه السلام و گاه دیگر معصومان گردآوری می‌شود. در حقيقت این نوع نگارش، برآیند شکاف و اختلافی است که بر سر رهبری جامعه در پی انحراف از واقعه غدیر پدید آمد. شیعیان پیوسته در کنار اثبات امامت علی بن ابی‌طالب علیه السلام با ادله گوناگون از قرآن و حدیث، به بیان برتریها و شایستگیهای ایشان نیز می‌پرداختند.
در سده چهارم و پنجم که دوره رونق علمی و گرمی بازار نگارشهای حدیثی به شمار می‌آید، شاهد نگارش پر برگ و بارتر مجموعه فضایل‌نگاری هستیم؛ به گونه‌ای که به خاطر فراوانی و تنوع نسبت به دوران پیشین و پسین خود بی‌مانند است. از این گروه فضیلت‌نگاریها می‌توان به کتب زیر اشاره کرد:
فضائل أمیرالمؤمنین از ابن‌عُقده (ابوالعباس احمد بن محمد)؛۲
مناقب الامام أمیرالمؤمنین از محمد بن سلیمان کوفی زیدی؛۳
نوادر الأَثر بعلیٍّ خیر البشر از جعفر بن احمد قمی؛
شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار از قاضی نعمان (ابوحنیفه نعمان بن محمد تمیمی مغربی)؛

1.. فضایل، جمع «فضیلة» به معنای برتری است و مناقب جمع منقبة است. به آنچه كه مایۀ افتخار و مباهات برای فرد است، منقبت گفته می‌شود.

2.. آقا‌بزرگ طهرانی در الذریعه (ج ۵، ص ۱۰۲، ش ۴۲۴) از این کتاب با عنوان جزء فی فضائل علی علیه السلام و از نویسندۀ آن با نام ابوالعباس أحمد بن محمد بن سعید بن عقدة الکوفی (م ۳۳۳) یاد می‌کند.

3.. او متولد ۲۵۵ هجری در کوفه و درگذشته به سال ۳۲۲ در یمن است. او پس از برپایی دولت زیدیه در یمن به رهبری یحیی بن حسین معروف به امام هادی عهده‌دار پست قضاوت آنان شد و تا زمان جانشینان او، ناصر و مرتضی، بر این پست باقی ماند. کتاب مناقبش بیش از سه هزار حدیث دارد که بیشتر رجال أسناد آن، از رجال صحاح شش‌گانۀ سنیان است. (ر.ک: مقالۀ « کتابهای حدیثی منتشرشده از زیدیه»، تأليف سید علی موسوی‌نژاد، مجلۀ علوم حدیث، شمارۀ ۲۵، صفحۀ ۱۷۰).


تاريخ حديث شيعه (2)
38

دلائل الإمامة از محمد بن جریر بن رستم طبری.۱
برخی از این نگاشته‌ها در گذر زمان ناپدید شده و به دست ما نرسیده‌اند، مانند کتابهای ذیل از شیخ صدوق که نجاشی آنها را در فهرست آثار او آورده است۲ ولی اکنون در دسترس ما نیستند:
إثبات النص علی الأئمة؛
إثبات النص علی أمیرالمؤمنین علیه السلام؛
إبطال الاختیار و إثبات النص؛
إثبات الخلافة لأمیرالمؤمنین.
مطالعه اجمالی کتابهایی که مصنفات اصحاب را نام برده‌اند، همانند رجال نجاشی و فهرست شیخ طوسی كثرت تعداد این گروه نگاشته‌ها را نمایان می‌سازد.

۸. غیبت‌نگاری

موضوع غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از جمله مباحثی است که حتی پیش از تولد حضرت ولی عصر (عجل الله فرجه) و در عصر حضور معصومان علیهم السلام مورد توجه شیعیان به ویژه دانشوران و نویسندگان بوده و دست‌مایه نگارش برخی آثار قرار گرفته است. طبیعی است، در این دوره که هر دو‌گونه غیبت، یعنی غیبت صغری و غیبت کبری در حال تجربه است و برای شیعیان به ویژه در رویارویی با سنیان دغدغه ‌آفرید و نویسندگان به نگارش در این زمینه رهنمون شدند و نگاشته‌های بیشتری در اين موضوع پديد آمد. سه کتاب ذیل که مرجع، مصدر و محور غیبت‌نگاری در سده‌های بعد هستند، از یادگارهای این دوران است که با تکیه بر احادیث و محوریت آنها نگارش یافته‌اند. اگر ‌چه کتاب آخر نیز در بر‌دارنده استدلال و نتیجه‌گیری است.
کتاب الغیبة (نعمانی)؛

1.. مؤلف دلائل الإمامه اگرچه همنام با مؤلف المسترشد فی الإمامه است، ولی فردی دیگر است. هم‌چنین این دو نفر با محمد بن جریر طبری سنی ـ صاحب کتاب تاریخ طبری و تفسیر طبری ـ متفاوت هستند، اگرچه هر سه هم‌نام و معاصر بوده و در یک محدودۀ جغرافیایی زندگی می‌کرده‌اند.

2.. رجال نجاشی، ج ۱، ص ۳۸۹، ش ۱۰۴۹.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه (2)
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمّدکاظم طباطبايي
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6621
صفحه از 304
پرینت  ارسال به