37
تاريخ حديث شيعه (2)

شایان ذکر است تفسیر مأثور از همان ابتدا مورد توجه سنیان قرار گرفت با این تفاوت که آنان، اقوال صحابه و تابعین را نيز در شرح و تفسیر آیات بسان قول معصوم می‌آوردند. از این رو چنانچه اقوال صحابه و تابعين را از تفاسیر نقلی بزرگ ایشان، مانند تفسیر طبری و الدر المنثور سیوطی، حذف كنیم بخش ناچیزی باقی خواهد ماند.

۷. کلام نقلی

شمار زیادی از نگاشته‌های این دوران در موضوعات کلام نقلی، نگارش یافته‌اند. باورهای شیعی در حوزه عقاید با سایر مسلمانان، که اکثریت پیروان را دارا بودند، تفاوت داشت، از این رو با هجوم فکری و فشار سیاسی و فرهنگی مخالفان رو به رو بود. این هجوم، عالمان شیعی را وا می‌داشت تا از فضای باز فرهنگی و مذهبی این دوران سود جویند و با پاسخ‌گویی به شبهات، مکتوب‌کردن آنها و نگارشهای گوناگون در شاخه کلام نقلی، از باورهای شیعی پاسداری نمایند و استواری، استحکام و منطق نیرومند اندیشه شیعی را نمایان و توده شیعیان را در برابر آفات و آسیبهای اعتقادی بیمه کنند. در این راستا بدیهی می‌نمود که در کنار توجه به مباحث توحید، صفات الهی، مبدأ، معاد و نبوت، بیشترین سهم را به نگارشهايی در موضوع امامت، به ويژه امامت امام علی علیه السلام، كه نقطه تمايز شيعيان با ديگران بود، اختصاص دهند. در این نگاشته‌ها از روایات سنیان فراوان استفاده می‌شد تا بتوان آنان را به حقانیت مذهب شیعه معترف ساخت. کتابهای ذیل نمونه‌هایی از این دست نگارشها هستند:
المسترشد فی إمامة أمیرالمؤمنین از محمد بن جریر طبری شیعی؛
فضائل أمیرالمؤمنین از ابن‌عقده زیدی‌مذهب؛
الإمامة و التبصرة من الحیرة از ابن‌بابویه قمی؛
إثبات الوصیة از علی بن الحسین مسعودی؛
کفایة الأَثر از علی بن محمد خزاز قمی؛
تفضیل أمیرالمؤمنین از شیخ مفید؛
الاستنصار فی النص علی الأئمة الأطهار از ابوالفتح کراجکی؛


تاريخ حديث شيعه (2)
36

۵. نگارشهای ذوقی و هنری

رونق بازار دانش‌آموزی، آموزش، پژوهش و نگارش در این دوران تا آنجا پیش رفت که اصحاب دانش به شیوه‌های رایج تألیف بسنده نکردند، بلکه برخی بر اساس علاقه، سلیقه و ذائقه خود و مخاطبان، یا برای تنوع در گونه ابلاغ معارف، شیوه‌های تازه‌ای را برای نگارش برگزیدند که نمایانگر ذوق هنری آنان بود. دسته‌بندی احادیث بر اساس اعداد موجود در آنها یکی از این شیوه‌ها است كه ابوعبدالله برقی با نگارش القرائن پیشگام این‌گونه نگارش است. شیخ صدوق با نگارش الخصال و ابوالفتح محمد بن علی کراجکی (م ۴۴۹ ﻫ) با نگارش معدن الجواهر در ردیف پس از او جای دارند.
دسته‌بندی احادیث در نگارش حدیثی بر اساس نوع سند نیز شیوه دیگری از این‌گونه تألیفات است؛ جعفر بن احمد قمی با گردآوری احادیثی که با تعریف درایه‌ای، سند آنها مسلسل به شمار می‌آمد، کتاب المسلسلات خود را نگاشت چنان‌که پیش از او عبدالله بن جعفر حمیری (م ۳۰۰) با گردآوری احادیث کوتاه‌سند، کتاب قرب الأسناد را عرضه کرد.

۶. تفسیر مأثور

تفسیر نقلی یا تفسیر مأثور، گونه‌ای از گردآوری روایات است که در آن احادیث رسیده از معصومان، در شرح و تفسیر آیات قرآن، بر محوریت آیه‌ها و به ترتیب آیات و سوره‌های قرآن جمع‌آوری می‌‌شوند. پیشینه این شیوه نگارشی به زمان حضور امامان علیهم السلام می‌رسد. در سده چهارم و پنجم نیز این‌گونه نگارشها مشاهده می‌شود. سه تفسیر ذیل از مشهورترین تفاسیر نقلی این دوره هستند که اکنون در دسترس ما هستند:
تفسیر فرات کوفی (اوایل قرن ۴ ﻫ)؛
تفسیر علی بن ابراهیم قمی (اوایل قرن ۴ ﻫ)؛
تفسیر عیاشی (پس از سال ۳۲۰ ﻫ).
برخی از اين قبيل آثار نیز با گذشت زمان ناپدید شده‌اند و دیگر در دسترس نیستند، مانند تفسیر شیخ صدوق، تفسیر علی‌ بن بابویه و تفسیر محمد بن حسن بن ولید.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه (2)
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمّدکاظم طباطبايي
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6597
صفحه از 304
پرینت  ارسال به