35
تاريخ حديث شيعه (2)

در بین زیدیه نیز الأمالی الخَمیسیَّه و الأمالی الإثنینیه به نگارش در آمد که گردآوری احادیث خوانده‌شده یحیی بن حسین شجری گرگانی (م ۴۷۹ ﻫ) در روزهای پنجشنبه و دوشنبه است.

۴. مسندنویسی

در این شیوه احادیث نقل‌شده از یک راوی در کنار هم و با محوریت او گردآوری می‌شوند و موضوع احادیث نقشی در ترتیب آنها ندارد.۱ این شیوه نگارش در بین شیعیان، که در گردآوری روایات موضوع‌محور بودند و به موضوع آنها اهمیت می‌دادند، جایگاه چندانی نیافت برخلاف سنیان که این شیوه را بيشتر می‌‌پسندیدند.
در این دوران نمونه‌هایی از مسندنویسی با شیوه خاص شیعی گزارش شده است. تحف العقول را می‌توان نمونه‌ای از مسندنویسی شیعی برشمرد. ابن‌شُعبه حَرّانی در این کتاب روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام را در سیزده باب مرتب کرده است. گفتنی است که او روایات هر امام را در یک مجموعه گرد آورده است. ترتیب موضوعی احادیث و همچنین نقل روایت امام علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله برای او اهمیت نداشته است.
عیون اخبار الرضا علیه السلام نیز نمونه‌ای از مسندنویسی شمرده می‌شود. این مجموعه تمامی احادیث منقول از امام رضا علیه السلام را دارا است. علاوه بر آن روایاتی را که درباره امام رضا علیه السلام نقل شده است، نیز جمع‌آوری کرده است. این‌گونه نگارش با مسندنویسی معمول سنیان متفاوت است؛ زیرا آنان روایات یک راوی را در کنار هم گردآوری می‌کنند در حالی که در دو کتاب یادشده روایات یک معصوم و روایاتی که درباره آن معصوم علیه السلام است، در کنار هم گرد آمده است و هیچ توجهی به راوی حديث نشده است.
گفتنی است در زمانهای پسین جلال‌الدین سیوطی (م ۹۱۱) یکی از نویسندگان اهل‌سنت، به این‌گونه مسندنویسی روی آورد و مسند حضرت فاطمه و برخی دیگر از صحابه را بدین شیوه نگاشت.

1.. برای آگاهی بیشتر دربارۀ مسندنویسی، به کتاب مسند‌نویسی در تاریخ حدیث تأليف دکتر کاظم طباطبایی و مقالۀ «مسند و مسندنویسی» نگاشتۀ علی مختاری در مجلۀ علوم حدیث، ش۴، صفحۀ ۴۴ مراجعه کنید.


تاريخ حديث شيعه (2)
34

مدرسه حدیثی بغداد هستند، این اثر ـ که در زمان خود جامع‌ترین کتاب حدیثی فقهی است ـ از ثمرات مدرسه حدیثی بغداد به شمار می‌آید. شیخ طوسی پس از مدتی گزیده‌ای از این اثر را با عنوان الاستبصار عرضه کرد که در ردیف کتب اربعه به شمار می‌آید.
جوامع حدیثی دیگری نیز در این دوران نگارش یافتند که اکنون در اختیار ما نیستند، مانند الجامع محمد بن حسن بن ولید (استاد شیخ طوسی) و مدینة العلم شیخ صدوق.

۲. تک‌نگاری

تک‌نگاریها موضوعات گوناگونی دارند. هر موضوع اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و کلامی، می‌تواند دست‌مایه نگارش یک کتاب حدیثی در آن موضوع باشد. شمار تک‌نگاریهای این دوران به صدها عنوان می‌رسد. فضای علمی حاکم بر جامعه و مجموعه مباحثات پدیدآمده بین عالمان، رواج و افزایش این‌گونه نگارشها را در پی داشت. شیخ صدوق را می‌توان طلایه‌دار این‌گونه نویسندگی دانست. او نزدیک به سیصد رساله و کتاب حدیثی دارد، که بیشتر آنها تک‌نگاری در موضوعات خاص هستند، مانند کتاب التوحید در زمینه الهیات، کمال الدین در امامت و مهدویت و ثواب الاعمال و عقاب الاعمال در برشماری آثار کارهای نیک و بد.

۳. امالی

این شیوه از نگارش حدیثی، خود محصول نوع خاصی از عرضه حدیث و دریافت آن است، که در آن استاد احادیث گوناگون را از حافظه یا کتابهای خود، برای شاگردان می‌خواند و املا می‌کند و شاگردان آن را می‌نويسند. به مجموعه نوشته شاگرد که به صورت کتاب درمی‌آمد، امالی آن استاد می‌گفتند. در این شیوه معمولاً تاریخ جلسه خواندن حدیث (املا) و مکان آن یادداشت می‌شد.
چهار کتاب امالی مشهور شیعه یعنی امالی صدوق، امالی مفید، امالی طوسی و امالی سید مرتضی از نگارشهای این دوران هستند که به جز کتاب آخر، همگی نگاشته حدیثی هستند.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه (2)
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمّدکاظم طباطبايي
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6662
صفحه از 304
پرینت  ارسال به