167
تاريخ حديث شيعه (2)

۲. شيخ رجب بُرسى: او از محدّثان قرن نهم و مؤلف كتاب مشارق أنوار اليقين است. تفكر صوفيانه و شبه غاليانه او موجب رواج نگرشى خاص در حديث شده است كه همانند تفكر غاليانه در سده‏هاى پيشين است.
شيخ حرّ عاملى او را فاضل، محدّث، شاعر و اديب دانسته و درباره كتاب او نوشته است: «وَ في كتابِه إفراطٌ و نُسِبَ إلى الغلوّ».۱
علامه مجلسى نيز اعتماد به كتاب او را روا ندانسته و آن را حاوی مطالب غلوآميز دانسته است.۲
در مقابل علامه امينى به دفاع از او برخاسته است. خطبه افتخار، خطبة البيان، خطبه تطنجيه و بسيارى از سخنان نامتعارف ديگر كه اكنون نيز در ميان مردم شهرت دارد معمولاً از اين كتاب اخذ شده‏اند. اين متون در مصادر كهن و معتبر شيعى يافت نمى‏شوند.
۳. ابن فهد حلّى (م ۸۴۱): عالم عابد و محدث اخلاق پژوه اين دوره است. اساتيد او از شاگردان فخر المحققين و شهيد اول هستند. تحصيل و تدريس او در حلّه و كربلا بوده است. مشهورترين كتاب او عُدَّة الدّاعى است. اين كتاب شامل احاديث مربوط به دعا و آداب آن است. اعتبار اين كتاب در نزد دانشمندان متأخر موجب شهرت ابن فهد گشته است.
۴. كفعمى (م ۹۰۵): محدث پرتأليف دعانگار قرن نهم، ابراهيم بن على كفعمى است، مشهورترين كتابهاى دعايى او بلد الأمين و جُنَّة الأمان، مشهور به مصباح كفعمى، است.
ترتيب كتاب بلد الأمين شباهت فراوان به كتاب مفاتيح الجنان مرحوم شيخ عباس قمى دارد. ادعيه روزانه، دعاهاى هفته، اعمال و دعاهاى مربوط به ماههاى قمرى در اين كتاب جمع‌آورى شده و در ادامه زيارات معصومان، ادعيه و مناجاتهاى مربوط به امامان را آورده است. مصباح كفعمى، نگارش جديدتر از كتاب بلد الأمين است كه ترتيب و شيوه آن را حفظ كرده است.

1.. الغدير، ج ۷، ص ۳۳.

2.. براى آگاهى بيشتر از نظرات متفاوت ر.ک: مجلۀ علوم حديث، شماره ۲۲ و ۲۵، مقالات «معرفى مشارق انوار اليقين» و نگاهى به «خطبة البيان وتطنجية».


تاريخ حديث شيعه (2)
166

از جمله حوادث ناگوار سده‌های هشتم و نهم بايد به هجوم تيمور لنگ به ايران و سرزمين‏هاى اطراف آن اشاره كرد. او در سه يورش گسترده خود در بين سالهاى ۷۷۰ تا ۸۰۷ هجرى خسارت‏هاى فراوان بر جامعه ايران وارد كرد. علاوه بر خسارتهای اقتصادى، برافتادن حكومت‏هاى محلى كوچک، همچون سربداران، از پيامدهاى هجوم تيمور لنگ به ايران است.
جانشينان تيمور يعنى شاهرخ، الغ بيک و سلطان حسين بايقرا روش آسيب‌رساندن به بنيان‏هاى اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى را رها كردند و به تقويت بنيان‏هاى فرهنگى پرداختند. آنان هرات (در افغانستان كنونى) را پايتخت خويش قرار دادند و به از هنرمندان و عالمان دلجويى و حمايت کردند. اين شيوه موجب رواج نگارش‏هاى علمى و پديد‌آمدن آثار هنرى در اين ديار شد.
برخى از حكومت‏هاى محلى نيز در مناطقى از سرزمين پهناور ايران پديد‌آمدند كه سلسله قرا قويونلو و آق قويونلو و خاندان اينجو، از اين گروه‌اند.
روشن است كه در فضايى اين‌گونه نامساعد همراه با هجوم و يورش مغولان، توقع ايجاد يک فرهنگ مستقر و پيشرفته در جامعه شيعى، سنجيده نيست.
بنابراين، ميراث حديثى شيعه به روال سالهاى پيشين به نسلهاى پسين انتقال مى‏يافت و نگارش‏هاى محدود و انگشت‌شمار به جامعه علمى عرضه مى‏شد.
مجموعه آثار پديد‌آمده در اين سده چندان پربرگ و بار نيست.
نگارش‏گران شاخص حديث در اين دوران به چند نفر محدود است: حسن بن سليمان حلّى، شيخ رجب برسى (م ۸۱۳)، ابن‌فهد حلّى (م ۸۴۱) و كفعمى (م ۹۰۵).
۱. حسن بن سليمان حلى: متولد حله و از شاگردان شهيد اول است. شهيد اول در اجازه روايى به وى، او را ستوده است. كتاب مشهور او مختصر بصائر الدرجات و يا كتاب المحتضر گزيده بصائر الدرجات سعد بن عبداللَّه اشعرى و نه محمد بن حسن صفّار۱ همراه با اضافاتى ديگر است و به بيان فضایل اهل بيت پرداخته است. علاوه بر فضایل اهل بيت، روايات مربوط به رجعت در اين كتاب به گونه‌ای مفصل بيان شده است.۲

1.. الضياء اللامع، ص ۳۴.

2.. بحار الأنوار، ج ۱، ص ۱۰.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه (2)
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمّدکاظم طباطبايي
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6834
صفحه از 304
پرینت  ارسال به