مرورى بر «سفينة البحار»

اين اثر ، از بزرگ ترين و مهم ترين تأليفات حاج شيخ عبّاس قمى قدس سره است. وى ، اساس كار خود را تأليف اين كتاب قرار داده بود و ساير تأليفاتش را در اثناى تدوين آن ، پديد آورده است. شيخ عبّاس ، با دقّت و حوصله به مطالعه ۲۵ جلد بحار الأنوار چاپ سنگى پرداخته و فيش بردارى مى كرد . وى حتّى در سفر ، فيش هاى بحار الأنوار را با خود همراه داشته است. شيوه تدوين كتاب، چنان كه خود در مقدّمه كتاب نوشته ، شيوه ابن اثير جزرى در النهاية است.
اين كتاب ، نخست در زمان حيات مؤلّف ، در سال ۱۳۵۵ق ، به خطّ ميرزا احمد زنجانى و با چاپ سنگى ، در دو جلد به قطع وزيرى در نجف اشرف به چاپ رسيد ؛ امّا مراجعه به آن با رموز مختلفى كه داشت ، تا حدّى مشكل بود . با وجود اين ، از آن جا كه اين كتاب ، پُر مايه و مورد نياز اهل علم بود، به آن بسيار مراجعه مى شد.
چاپ جديد سفينة البحار ، در هشت جلد به قطع وزيرى ، توسّط نشر اُسوه ، در سال ۱۴۱۴ق ، منتشر گرديد.
اين كتاب ، نه تنها فهرست بحار الأنوار است، بلكه محدّث قمى ، گاهى به مناسبت لغات و الفاظ و موادّ احاديث بحار الأنوار ، مطالب جالبى را در زمينه تاريخ و رجال و تراجم و جغرافى و انساب و شعر و ادب فارسى و عربى آورده است . در نتيجه ، اين كتاب به صورت گنجينه اى از علوم و فنون در آمده كه براى پژوهندگان ، بسيار سودمند است. ^۱

۱. سفينة البحار

تأليف حاج شيخ عباس قمى ، معروف به «محدّث قمى» .

نگاهى به زندگى حاج شيخ عبّاس قمى (م ۱۳۵۹ ق)

عبّاس بن محمّد رضا محدّث قمى، در حدود سال ۱۲۹۰ ق ، در شهر قم ديده به جهان گشود. وى پس از فراگيرى مقدّمات و سطوح فقه و اصول در قم، در سال ۱۳۱۶ق ، عازم نجف اشرف گرديد و در حوزه نجف ، در كنار تحصيل ، به ملازمت دائمى ميرزا حسين نورى در آمد و بسيارى از نوشته هاى او ، از جمله خاتمة مستدرك الوسائل را استنساخ نمود . همچنين در سال ۱۳۲۰ق ، از ميرزاى نورى ، صاحب مستدرك الوسائل ، اجازه روايت دريافت كرد.
او در سال ۱۳۲۲ق ، به قم مراجعت نموده و مشغول تحقيق و تأليف گرديد. سپس به سال ۱۳۳۱ق ، عازم مشهد گرديد و آن جا را محلّ اقامت خود قرار داد كه در اين مدّت ، بعضى تأليفاتش را به چاپ رساند . پس از تقويت حوزه علميه قم توسّط شيخ عبد الكريم حائرى، او نيز يكى از مؤيّدان و مروّجان اين فكر بود.
اين محدّث نامى ، در نيمه شب ۲۳ ذى حجّه ۱۳۵۹ ، در نجف اشرف ، ديده از جهان فرو بست و در صحن حرم اميرمؤمنان ، دفن گرديد. ^۱

برخى آثار شيخ عبّاس قمى

۱. مفاتيح الجنان . مجموعه اى است از ادعيه و زيارات وارد شده از معصومان عليهم السلام ؛
۲. چهل حديث . در اين كتاب ، چهل حديث با موضوعات مختلف ، نقل و ترجمه شده است. بعضى موضوعات احاديث ، از اين قرار است: ۱. فضيلت نماز اوّل وقت، ۲. احسان به مادر، ۳. ذمّ ندادن زكات، ۴. اصول اسلام، ۵. فضيلت روزه و... .
۳. نزهة النواظر . ترجمه معدن الجواهر كراجكى است . معدن الجواهر ، كتابى اخلاقى است كه توسّط دانشمند سده پنجم هجرى ، ابوالفتح كراجكى ، در ده باب نوشته شده و توسّط شيخ عبّاس قمى ترجمه گرديده است . اين كتاب ، شامل مواعظ اخلاقى پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه معصوم عليهم السلام است كه به ترتيب ، در خصال « واحد » و «اثنين» و « ثلاثة » تا « عشرة » تدوين يافته است .
۴. شرح صد كلمه قصار . كتابى است كوچك به قطع جيبى كه در آن صد جمله قصار اميرمؤمنان در نهج البلاغه ، ترجمه و شرح شده است. اين كتاب ، در سال ۱۳۳۱ق ، در شهر قم به نگارش درآمد .
۵ . ترجمه مصباح المتهجّد (اثر شيخ طوسى) . اين كتاب ، در حاشيه المصباح در سال ۱۳۳۸ق ، به اهتمام علم الهدى بن شمس الدين نقوى كابلى به چاپ رسيده است .
۶. الأنوار البهيّة . درباره زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام ؛
۷ . الكُنى والألقاب ؛
۸ . مُنتهَى الآمال ؛
۹ . نَفَس المَهموم .