شش . علل الحديث
علل الحديث را بعضى به مثابه يكى از علوم پيرامونىِ حديث شمرده اند و در تعريف آن ، چنين گفته شده : اين علم ، غالبا از اسباب و عوامل پنهانى كه موجب قدح و كاستى در حجّيت خبر مى شود، بحث مى كند. اين اسباب و علل ، چنان مخفى اند كه ظاهر خبر را بى نقص و حتّى خبر را صحيح مى نمايانند و تنها اهل خبره به راه هاى نقل حديث و طبقات راويان ، مى توانند اين علل را شناسايى نمايند. ۱
اين علم ، سابقه طولانى در ميان مسلمانان و بخصوص شيعه دارد . از اوّلين كتاب هاى علل الحديث مى توان از العلل فضل بن شاذان (ق ۳ ق) و علل الحديث احمد بن محمّد بن خالد برقى (م ۲۸۰ق)، نام برد.
در سده چهاردهم و پانزدهم، كمتر به كتابى با اين عنوان برخورده ايم ؛ امّا در سال هاى اخير ، اثرى در اين زمينه منتشر شده كه به معرّفى آن مى پردازيم :
علل الحديث ، تأليف استاد محمّد باقر بهبودى .
اين كتاب ، در سال ۱۳۷۹ ش ، توسّط انتشارات سنا ، در تهران ، به چاپ رسيده است .
مؤلّف ، در اين كتاب ، بدون ذكر مقدّمه يا درآمدى براى ورود به بحث ، مستقيما به مباحث علل الحديث پرداخته است و مجموعا ۲۸ «مبحث» را در اين زمينه مطرح كرده است.
بعضى از مباحث كتاب بدين قرار است: ۱. حديث معلَّل، ۲. تصحيف سند، ۳. تعليق سند، ۴ . ارسال (خفى ، محتمل ، مزعوم)، ۵. انقطاع سند، ۶. تخليط متن و سند، ۷ . سقط يا اسقاط، ۸ . زيادات، ۹ . حديث مُدرَج ، ۱۰ . اختلال در اثر نقل به معنا، ۱۱ . اصطلاحات شيخ صدوق، ۱۲ . اِضمار حديث و... .