۵ . أسبابُ اختلاف الحديث
تأليف آقاى محمّد احسانى فر لنگرودى .
اين كتاب ، در سال ۱۳۸۵ ش ، در ۷۲۸ صفحه وزيرى ، توسّط انتشارات دارالحديث ، در قم ، منتشر شده است .
مرورى بر كتاب «أسباب اختلاف الحديث»
اين كتاب ، در يك مقدّمه و پنج بخش و يك خاتمه سامان يافته كه بخش هاى آن ، عبارت اند از :
۱ . عوامل مربوط به آسيب هاى برآمده از كار راويان (القسم الأوّل : عوارض التحديث) ؛
۲ . عوامل مربوط به لوازم محيط تشريع يا قانون گذارى (مقتضَيات محيط التشريع و التقنين) ؛
۳ . عوامل مربوط به شيوه هاى مختلف گويش و تعبير (مقتضَيات أساليب التّعبير) ؛
۴ . عوامل مربوط به تحوّل اوضاع ، از جمله شرايط زمان و مكان (مقتضَيات تغيُّر الظّروف) ؛
۵ . عوامل ويژه عرصه تفسير و احاديث مربوط به آن (خصائص حقل التّفسير) .
ويژگى هاى اين اثر را مى توان چنين بر شمرد :
الف ) در خلال پنج بخش كتاب ، هشتاد سبب از اسباب يا عوامل اختلاف حديث را به صورت موضوعى و مستدلّ (و برخى ديگر را نيز به طور ضمنى و اجمالى ) به بحث مى گذارد .
ب ) نوعا هر سبب با امور ذيل همراه است : ۱ . بيان ماهيت و خصايص سبب ؛ ۲ . مثال هايى از احاديث متنافى ؛ ۳ . بيان مورد و گونه اختلاف ؛ ۴ . راه هاى علاج ( ثبوتى يا اثباتى ) اختلاف .
ج ) مفهوم اختلاف حديث در اين پژوهش ، اعمّ از : تنافى صورى يا جدّىِ بدوى و يا تنافى دائمى و مستقر بين مفاد احاديث است . از اين رو ، در كار حلّ اختلاف ، از هر سه شيوه علاج به : ۱ . تفسير و تبيين ، ۲ . جمع دلالى ، ۳ . ترجيح بندى ، بهره مى گيرد .
د ) بخش پنجم كتاب ، مباحث گوناگونى از اصول و قواعد و مبانى تفسير را بررسى مى نمايد (علاوه بر مباحث مرتبط با : اصول ، فقه ، درايه و معارف ، در چهار بخش نخست كتاب ) .
ه ) مؤلّف در حلّ اختلاف احاديث ، علاوه بر «روش اثباتى» ـ كه دانش هاى كاربردى همچون فقه ، عمدتا از اين شيوه بهره مى گيرند ـ ، از «روش ثبوتى» نيز استفاده مى كند .
و ) مقدّمه كتاب ، علاوه بر تعريف و تبيين ماهيت «روش اثباتى» و «روش ثبوتى» ، به بررسى تعريف ، تاريخ و پيشينه ، اقسام ، و ساير مباحث مربوط به اختلاف حديث ، بويژه اسباب اختلاف ، مى پردازد .
ز ) گرچه در گذشته كتب فراوانى در موضوع «مختلف الحديث» (يا اختلاف احاديث) تأليف و منتشر شده ؛ ليكن اين اثر ، ظاهرا نخستين كتاب انتشار يافته در موضوع اسباب (عوامل) اختلاف حديث است .
