گرديد. فعّاليت ديگر وى در اين حوزه ، كتاب إحياء الأحاديث فى شرح تهذيب الحديث شرح بر تهذيب الأحكام شيخ طوسى بوده كه شرح حال آن گذشت.
ملاّ خليل قزوينى (م ۱۰۸۹ ق) ، دو شرح مزجى و مفصّل بر كتاب الكافى كلينى دارد. وى ابتدا شروع به تدوين كتاب الشافى فى شرح الكافى ۱ به زبان عربى مى نمايد؛ ولى بعدها به دستور شاه عبّاس دوم ، كتاب الكافى را به فارسى شرح مى نمايد ۲ و لذا باعث مى گردد كه شرح مفصّلى بر الكافى بنگارد و اين ، پس از نوشتن مقدارى از شرح عربى او بوده است. لذا شرح فارسى خود را الصافى فى شرح الكافى مى نامد. ۳
بنا به گفته صاحب الذريعة ، وى در سال ۱۰۶۹ ق ، شرح «اصول» ، در سال ۱۰۷۴ ق ، شرح «فروع» و در سال ۱۰۸۴ ق ، شرح «روضه» الكافى را به پايان برده است. متن روايت ها را به عربى به عنوان «اصل» مى آورد و به فارسى به عنوان «شرح» گزارش مى دهد و در شرح ، به خصوصيات لغوى الفاظ ، ضبط و اعراب آنها نيز مى پردازد. ۴
شيخ حرّ عاملى (م ۱۱۰۴ ق) ، بعد از اين كه كتاب بزرگ وسائل الشيعة را در سال ۱۰۸۸ ق ، به پايان رساند ، قصد داشت شرحى به نام تحرير وسائل الشيعة و تحبير مسائل الشريعة بر آن بنويسد؛ ۵ ليكن عمر شريفش كفاف اين را نكرد و فقط يك جزء از آن را نوشت.
1.الذريعة ، ج ۱۴ ، ص ۲۷؛ فهرست نسخ خطّى كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، ج ۶ ، ص ۳۱۳؛ فهرست الفبايى كتب خطّى كتاب خانه مركزى آستان قدس ، ص ۳۱۷؛ فهرست نسخ خطّى كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى ، ج۲۵ ، ص۲۶۴ .
2.عبّاس نامه ، ص ۱۸۴؛ فوايد الصفويّه ، ص ۶۹.
3.الذريعة ، ج ۱۵ ، ص ۴؛ فهرست نسخ خطّى كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، ج ۵ ، ص ۲۶۵؛ فهرست الفبايى كتب خطّى كتاب خانه مركزى آستان قدس ، ص ۳۷۸ .
4.الذريعة ، ج ۱۵ ، ص ۴.
5.أمل الآمل ، ج ۱ ، ص ۱۴۵.
