درآمد

حدیث شیعه، از آغاز پیدایش تاكنون، فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته است. بازخوانیِ این نوسان‌ها و دقّت در چراییِ آنها می‌تواند بخشی از صفحات تاریخ حدیث شیعه را بَر نماید. با نگاهی ژرف به آثار مدوّن پیشینیان، به نیكی درمی‌یابیم كه پنج سدة نخست هجری، در استوارسازیِ بنیادهای حدیث شیعه، نقش بسیار مهمّی داشته‌اند.

به نظر می‌رسد كه بررسی تلاش‌های محدّثان (راویان) و جریانات حدیثیِ این دوران، بیش از دوره‌‌های دیگر ضرورت دارد و می‌تواند تصویر روشنی از بسترها و خاستگاه‌های احادیث و متون رواییِ شیعه را برای ما ترسیم نماید.

این گونه مطالعات می‌توانند در گسترة مكانی یا دامنة زمانی ویژه‌ای انجام شوند؛ چه این كه در پژوهش‌های منطقه‌ای و تاریخی، عناصر خاصّی در تاریخ حدیث، مورد بازكاوی قرار خواهند گرفت كه دستاورد آن می‌تواند «تعداد محدّثان»، «چراییِ نوع نگارش‌ها»، «ترویج یا عدم ترویج برخی از گونه‌های روایی» و همچنین «روش‌شناسی محدّثان» را در یك منطقه و یا یك زمان ویژه بیان كند.

مورّخان و گاه جغرافی‌دانان، بسیاری از مكان‌های تجمّع و شهرهای اقامتیِ شیعیان را ثبت كرده‌اند. این مناطق جغرافیایی، به صورت پراكنده، از شرق تا