275
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

مخالف اعتقادات شیعه توسّط وی سبب شده كه افرادی همچون ابن عدی۱ و ابن حجر۲ وی را متّهم كنند و حتّی ابن عدی در بارة او چنین گفته است: «البلاء عندی الحدیث من العطّار. و قال عنده العجائب».۳ این دیدگاه‌های عالمان اهل سنّت و متون روایی موجود از محمّد بن علی بن خلف، این گمانه را تقویت می‏كند كه وی محدّثی شیعی بوده است.

[۳۸‌.] محمّد بن یعفور بلخی

نام وی در اسناد چند روایت شیعی آمده است. در این اسناد، او استاد صفوان بن یحیی است۴و با یك واسطه از امام كاظم علیه السلام روایت نقل كرده است.۵ متون گزارش شده توسّط وی می‏توانند بیانگر اندیشة شیعی او باشند.

[۳۹‌.] مقاتل بن مقاتل بلخی

مقاتل بن مقاتل بلخی، از راویان و شاگردان شیعی امام كاظم علیه السلام۶ و امام رضا علیه السلام۷ است. شیخ طوسی در زمرة راویان امام رضا علیه السلام دو نام ‏را جداگانه با این عناوین آورده است: «مقاتل بن مقاتل»۸ و «مقاتل بن مقاتل بن قیاما».۹ سپس در توصیف نفر دوم می‏نویسد: «واقفی خبیث، أظنّ اسمه خشیش».۱۰ با توجّه به این که در یك بخش (راویان امام رضا علیه السلام)، این دو عنوان را جداگانه آورده است، به

1.. لسان المیزان، ج۵، ص۲۹۰، ح۹۸۸.

2.. میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۱، ح۷۹۶۲.

3.. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۴۵ ـ ۲۴۶، ح۳.

4.. تفسیر القمّی، ج۱، ص۳۱۴.

5.. رجال البرقی، ص۵۲.

6.. رجال النجاشی، ص۴۲۴، ش۱۱۳۹.

7.. رجال الطوسی، ص۳۶۶، ش۵۴۴۷.

8.. همان، ش۵۴۲۸.

9.. همان جا.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
274

او استاد حمیری قمی (م۳۰۰ق) صاحب قرب الإسناد است.۱ صدوق در كتاب‌های مختلفش بارها با دو واسطه۲ و یا بیشتر۳ از او روایت كرده است. طبرانی، از محدّثان برجستة اهل سنّت نیز بارها با یك واسطه از او روایت كرده است.۴ بنا بر این، حیات محمّد بن علی بن خلف عطّار باید در قرن سوم بوده باشد.

محتوای روایات او، بیانگر اعتقادات ویژة شیعه است. برای نمونه، او فضائل بسیار مهمّی برای اهل بیت علیهم السّلام از جمله حضرت زهرا۵ و امام علی۶ و نیز ضرورت عصمت امامان۷ و... را نقل کرده است. روایات تفسیری او نیز این گونه اند. برای نمونه، در تفسیر «الكلمات التی تلقّاها آدم من ربّه فتاب» نقل می‏كند كه آن كلمات، سوگند آدم به حقّ پنج تن آل عبا بوده است.۸

گفتنی است كه روایات او را شیعه و سنّی گزارش كرده‏اند و روایات او در متون اهل سنّت، شبیه به متون شیعه است. مثلاّ روایت نبوی «الناس من شجر شتّی و أنا وعلی من شجرة واحدة»،۹ یا روایت مشهور دوات و صحیفه در هنگام وفات،۱۰ یا جریانات شورا و غصب خلافت،۱۱ و یا روایت لعن ابو موسی اشعری۱۲ از آن جمله اند. خطیب بغدادی به نقل از شاگرد محمّد بن علی، او را در روایت ثقه، مأمون و دارای خردی نیكو معرّفی كرده است؛۱۳ امّا نقل روایات

1.. قرب الإسناد، ص۱۶۲، ح۵۸۹ و ۵۹۱.

2.. معانی الأخبار، ص۱۲۵، ح۱و ص۱۳۲، ح۲.

3.. التوحید، ص۱۸۴، ح۲۱.

4.. المعجم الأوسط، ج۴، ص۲۶۳.

5.. الأمالی، صدوق، ص۳۰۵، ح۳۴۸.

6.. التوحید، ص۱۸۴، ح۲۱.

7.. معانی الأخبار، ص۱۳۲، ح۲.

8.. الخصال، ص۲۷۰، ح۸.

9.. المعجم الأوسط، ج۴، ص۲۶۳.

10.. همان، ج۵، ص۲۸۵.

11.. همان جا.

12.. لسان المیزان، ج۵، ص۲۹۰، ح۹۸۸.

13.. تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۶۹، ح۱۳۱۸.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39789
صفحه از 356
پرینت  ارسال به