۴. صَغانیان (چَغانیان)

این ولایت در ساحل غربی رود جیحون قرار داشته و دارای جمعیت بسیار همراه با بناهای محكم و استوار بوده است. شهر مركزی چغانیان، بسیار بزرگ بوده و درختان بی‌شمار، رودهای ‌‌پُر‌‌آب‌‌، بازار بزرگ و مسجد نیكو و مشهوری آن را در برگرفته بوده است. گفته‌‌اند در این شهر، بازارهایی سرپوشیده بوده و قیمت نان نیز در آن، بسیار مناسب و ارزان بوده است.^۱ گفتنی است كه چغانیان در سدة چهارم هجری، از ترمذ نیز بزرگ‌تر بوده است. این منطقه توسّط حكم بن عمرو غفاری و یا عبید الله بن زیاد، فتح شده است.

این منطقه دارای شهرهای بسیاری بوده که دكتر الحدیثی، نام شانزده شهر آن را در پژوهش خویش بر شمرده است.^۲ گفتنی است سخنان مبالغه‌آمیزی در تعدّد روستاهای این منطقه گفته شده كه تنها می‌توان از آنها برداشت كرد كه چغانیان، بسیار وسیع بوده است. در حال حاضر، این منطقه در كشور ازبكستان واقع شده و به نام‌هایی چون ده‌نو و سرآسیا شهرت دارد.^۳

۵. فاریاب

فاریاب، با اسامی گوناگونی در متون كهن ثبت شده است. از این ولایت با عناوینی چون: فاراب، باراب، فریاب و فیراب، یاد شده است. فاریاب، در سمت چپ رود جیحون و غرب بلخ واقع شده بوده و تا شهر بلخ، فاصلة بسیار كمی داشته است. برخی، آن را در شمار ماوراء النهر، و برخی، از نواحی بلخ و برخی نیز در شمار شهرهای جوزجان بر شمرده‌اند.^۴

بلاذری، فتح این منطقه را توسّط احنف بن قیس دانسته و البتّه می‌نویسد: نظر

1.. أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ص۲۸۳؛ البلدان، ص۲۹۲؛ الأنساب، ج۳، ص۳۵۳.

2.. أرباع خراسان، ص۴۳۷ ـ ۴۴۱.

3.. فرهنگ‌نامهٔ تطبیقی مكان‌های جغرافیایی، ص۵۹.

4.. أرباع خراسان، ص۴۴۲.

تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

250

دروازه داشت و به قول مقدسی، شهری بسیار مستحكم بود^۱».^۲

گفتنی است دانشمند مشهور عامّه و نویسندة یكی از كتب سنن، ابو اسماعیل محمّد بن اسماعیل ترمذی (م۲۸۰ق)، برخاسته از همین ناحیه است.

بخش ترمذ، خود دارای شهرها و روستاهای متعدّدی بوده كه اصطخری، نام دو شهر آن را چنین شماره می‌كند: صَرمِنجن (/ صرمنجان، جرمنكان، سرمنكان) و هاشم‌جرد.^۳ همچنین بوشنج (بوشنگ)، بوغ، رخشبود، شیشق نیز از روستاهای ترمذ بوده‌اند.^۴

۳. جوزجان

ولایت جوزجان، در غرب بلخ واقع بوده و با نام‌هایی چون جوزجانان و جزجانات شناخته می‌شده است.^۵ این منطقه نیز از مناطق وسیع خراسان قدیم و دارای شهرهای متعدّد بوده و توسّط احنف بن قیس به سال ۳۳ هجری فتح شده است.^۶ بنا به گزارش یعقوبی، در گذشته ـ ظاهراً پیش از اسلام ـ دارای مملكتی مستقل و پادشاهیِ ویژه چونان هندوستان بوده است.^۷ محقّقان، نام سیزده شهر از ولایت جوزجان را بر شمرده‌اند.^۸ گفتنی است كه منطقة جوزجان، محلّ شهادت یحیی بن زید بوده است.^۹ جوزجان هم‌اكنون نام شهری به همین نام در كشور افغانستان است.^۱۰

1.. أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ص۴۲۱.

2.. فرهنگ و تمدّن اسلامی در ماوراء النهر، ص۶۴ ـ ۶۵.

3.. مسالک و ممالک، ص۲۳۲ ـ ۲۳۴.

4.. أرباع خراسان، ص۴۳۱ ـ ۴۳۲.

5.. أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ص۲۹۸؛ سفرنامهٔ ناصر خسرو، ص۱۳۵.

6.. فتوح البلدان، بلاذری، ص۵۰۳.

7.. البلدان، ص۲۸۷.

8.. أرباع خراسان، ص۴۳۴ ـ ۴۳۷.

9.. معجم البلدان، ج۱، ص۲۵۹.

10.. فرهنگ‌نامهٔ تطبیقی مكان‌های جغرافیایی، ص۵۷.

نام منبع :

تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

سایر پدیدآورندگان :

مهدی غلامعلی

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1393

نوبت چاپ :

اول

مختصر و گذرا از «تاریخ حدیث شیعه در خراسان» را بیان نماید. مؤلف، پس از شناسایی راویان، دو تفکیک انجام می‌دهد: نخست، «تفکیک منطقه‌ها و شهرها» و سپس «تفکیک تاریخی». بدین‌سان، کل خراسان بزرگ ـ برابر با تقسیم‌بندی بلاذری ـ به چهار بخش تقسیم می‌شود. ماوراءالنهر، بلخ، مرو و نیشابور. در هر بخش نیز تمامی شهرها یا روستاهای مهم آن، شناسایی می‌شوند و برای هر شهر، فصل ویژه‌ای اختصاص می‌یابد.
آن‌گاه تمام راویان، به ترتیب تاریخی، ذیل نام هر شهر می‌آید. از آن‌جا که دامنۀ تاریخی این پژوهش، تنها پنج سدۀ نخست هجری است، راویان هر سده، در یک گروه و به ترتیب حروف الفبا آمده‌اند. هم‌چنین اگر کسی به بیش از یک شهر در خراسان تعلق داشت، تنها در یک جا معرفی وی آمده است و در مکان‌های دیگر، تنها ارجاع داده شده است.

نتیجه جستجو برای « »