این روز روز محاسبه برای آفریدگان است (یوم الحساب للخلائق) و این روز رستاخیزی است که در آن خدا به مردم سزای اعمالشان را پرداخت میکند، عمل خیر به خیر، و عمل شر به شر (یوم القیامة یدینهم بأعمالهم، إن خیراً فخیراً و إن شراً فشراً) مگر کسی که خدا از او درگذرد. این مطلب از طریق صحابه، تابعان و سَلَف صالح نقل شده، و معنایِ ظاهری (ظاهر) آیه است.۱
روش طَبرِسی با سه مفسر فوق متفاوت است، هرچند نتایجِ همگی با هم مشابهاند، و این تفاوت در روش اینجا خودش را در رویکرد او به زبان آشکار میکند. درحالیکه طبری، ابن جوزی و ابن کثیر، تنها به دو تعریف از دین اکتفا کردهاند، طَبرِسی در بخش «واژهشناسی» طیف کاملتری از معانی محتملِ آن را مطرح کرده است:
معنای آن در این آیه پاداش ( الجزاء) است. شاعر۲ میگوید: ”بدان که چنانکه کنی دهندت."۳ و گفته شده که الدین محاسبه ( الحساب) است، و این از ابو جعفر محمد بن علی باقر علیه السلام و ابن عباس نقل شده است. و دین به معنای فرمانبری ( الطاعة) است. عمرو بن کلثوم میگوید:
روزهای بسیاری داشتیم، روشن و بلند، که در آنها از پادشاه نافرمانی کردیم و به او گردن ننهادیم.۴
دین همچنین به معنای عادت ( العادة) است. شاعر۵ میگوید:
هنگامی که تَنگ اسب را برای او میگشایم، میگوید:
آیا این عادت همیشگی او و من خواهد بود؟۶
و الدین همچنین به معنای «قهر و غلبه» ( القهر) و «تصرف» ( الاستیلاء) نیز هست. اعشی میگوید:
1.. ابن کثیر، تفسیر، ج۱، ص۲۵.
2.. در متن شرح قزوینی نام وی مشخص نشده است، اما در یک پاورقی نام خالد بن نوفل الکِلابی آمده است (ج۱، ص۳۴، پ.۱).
3.. اِعلَم بِأنكَ ما تَدينُ تدان [[در متن انگلیسی «یُدانُ» آمده است]].
4.. و أيامٍ لنا غُرٍّ طِوالٍ / عَصَينا المَلكَ فيها أم نَدينَ [[در متن انگلیسی «فیما ان» آمده است]].
5.. شاعر پیشااسلامی معروف به المُثَقَّب العبدی. این بیت در المُفَضَّلیات (تص. احمد محمد شاکر و عبد السلام هارون، ج۱، ش۷۶، بیت ۳۶) یافت میشود.
6.. تَقولُ إذا درأتُ لَها وَضيني /أهذا دينُهُ أبَداً وَديني. قزوینی اضافه میکند که این بیت راجع به شتر شاعر است (ج۱، ص۳۷)، که این احتمال را برمیانگیزد که این کاربردِ دین خاص گفتمان شترداران بوده باشد.
