197
تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

است وارد بهشت می‌شود. فرشتگان به او خوشامد می‌‌گویند، اما بال‌های آنان به خاطر وزن سنگین کارهای خوب او قدرت بردن او را ندارد. هنگامی که خدا از آنها می‌پرسد کدام کار این مؤمن را حمل می‌کنند، آنها پاسخ می‌دهند: ”باورش به یکتایی تو و پیامبری محمد[[ص]]." اما خدا توضیح می‌دهد که پایه این دو باور وفاداری به علی[[ع]] و فرزندان اوست. به سبب این باور است که مؤمن جایی در بهشت را پاداش می‌گیرد. استعاره‌ای که در این گزارش به کار گرفته شده مهم است: احکام به جانورانی بارکش (مَطایا) تشبیه شده‌اند که انتظار می‌رود مؤمن سوار بر آنها به بهشت برود. اما اینکه این «جانوران بارکش» تنها باور به یکتایی خدا و پیامبری محمد[[ص]] را حمل کنند کافی نیست. هنگامی که مشخص شود این دو فرمان با دو فرمان ضروری‌تر دیگر، یعنی جانسپاری و وفاداری (مُوالاة) به علی و فرزندانش و دشمنی (مُعاداة) با دشمنان شیعه، همراه نبوده‌‌اند، مؤمن از راهیابی به بهشت محروم می‌‌شود. بنابراین خدا آن اعمال مؤمن را به وزر و بدبختی تبدیل می‌کند ( یُقَلِّبُ اللهُ عَزّ وجلّ تِلک الاثقالَ اوزاراً وَبلایا) و سپس فرشتگانِ جهنم ( الزبانیة) را طلب می‌کند که به شکل شیرهایی هستند که از دهانشان آتش بیرون می‌آید و تمام کارهای خوب این مؤمن را می‌سوزانند و او را بدون هیچ حقی رها می‌کنند.۱

راه‌های گوناگونی وجود دارد که از آن طریق، مؤلفان شیعی بر اهمیت ویژه باور به ولایت تأکید می‌کنند. بااین‌‌حال، همان گونه که در این گزارش بازتاب یافته، ویژگیِ خاص تفسیر عسکری تصویرسازی افسانه‌ای و تمثیلی‌‌ای است که به کار می‌‌برد.۲ در حدیثی دیگر، مؤمنی که به پیامبریِ محمد[[ص]] و پیامبران پیش از او ایمان دارد، و به دیگر عقاید مهم اسلام نیز معتقد است، اما مطمئن نیست که حق رهبری امت اسلام متعلق به علی است یا «آن شخص» ( فلان) ـ یعنی ابوبکر ــ با مؤمنی مقایسه می‌شود که تمام کارهای خوب را انجام می‌دهد اما می‌‌گوید نمی‌داند که پیامبر اسلام محمد[[ص]] است یا مسیلمه ـ همان کسی که سنت اسلامی او را پیامبری دروغین می‌‌داند. هیچ یک از این دو سنخ ایمان ارزشی ندارد، چراکه در هر دو بخشی ضروری از ایمان مفقود است.

1.. همان، صص۷۶-۷۹.

2.. برای اطلاع بیشتر دربارۀ اهمیت جایگاه آموزۀ ولایة، ن.ک: گزارش دربارۀ صحابۀ پیامبر[[ص]] سعد بن معاذ در صص۱۴۸-۱۵۱. همچنین ن.ک: صص۳۰۵-۳۰۷، ۵۱۸-۵۱۹.


تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
196

۴-۳. آموزه ولایة

در نگاشته‌‌های شیعی، مفهوم ولایة به دو عقیده متفاوت دلالت دارد که مکمّل یکدیگر و در هم تنیده‌اند. یکی، که اغلب مترادف اصطلاح امامة است، ناظر به نزدیکی امامان به خدا و محبوب بودنشان نزد او و منصوب بودنشان از جانب او برای ایفای نقش‌شان در جایگاه رهبران معنوی امتشان است؛ دیگری ناظر به وظیفه مؤمنان برای جانسپاری و وفاداری به امامان است.۱ این آموزه، با ویژگی دوگانه‌اش، باورداشتِ محوری شیعه است. بااین‌‌حال می‌توان در تشیع نخستین رویکردهای مختلفی را به جایگاه آن در برابر دیگر باورهای شیعه یافت. جایگاه مرکزی این آموزه در تفسیر عسکری را می‌‌توان هم از میزان تکرار آن، و هم از اهمیتی که در این کتاب می‌‌یابد، دریافت. تفسیر عسکری در پرداختن به این آموزه نیز، از لحاظ صورت‌‌بندی‌‌های درازدامن، بی‌همتاست. در بخش قبلی به احادیث تفسیری‌‌ای اشاره کردم که در آنها ولایة هدف آفرینش و بخش مهمی از رسالت همه پیامبران معرفی می‌شد. این رویکرد در احادیث دیگری هم که ولایة را هم‌‌پایه اعتقاد به خدا و پیامبری محمد[[ص]] قرار می‌دهند، دیده می‌‌شود. در حدیثی درباره آیه ۵ سوره ۲ (بقره)۲ بیان می‌شود که ماهیت اعتقادی که در این آیه به آن اشاره می‌شود اعتقاد به برتری علی[[ع]] بر همه انسان‌‌ها بعد از محمد پیامبر[[ص]] است. بنابراین هر کس این موضوع را انکار کند ”تورات، انجیل، مزامیر داوود، صحف ابراهیم و همه مکتوبات وحیانی دیگر را انکار کرده، زیرا مهم‌‌ترین چیزی که در این کتاب‌ها وحی شده، در کنار باور به وحدانیت خدا و پیامبری محمد[[ص]]، تصدیق قرابت و نزدیکی (ولایة) علی[[ع]] و فرزندانش به خداست."۳ روش دیگر برای تأکید بر اهمیت آموزه ولایة برقراری ارتباط بین آن و آموزه مجازات و پاداش است: پاداشی که برای باور به آن داده می‌شود، یا مجازاتی که برای انکار آن در نظر گرفته شده است. در داستانی عجیب، ضمن مجموعه‌ای از گزارش‌هایی که هدفشان تأکید بر اهمیت احکام مختلف است، وصف مؤمنی می‌‌آید که با انبوهی از کارهای خوبی که در طول عمرش انجام داده

1.. دربارۀ معانی مختلف این اصطلاح، ن.ک:
Amir-Moezzi, The Divine Guide in Early Shiʿism, p. ۱۵۹, n. ۱۵۱.

2.. «[آنان] که به آنچه بر تو نازل شده ایمان دارند و به آنچه پیش از تو نازل شده ...» ( الذینَ یُؤمِنونَ بِما اُنزِلَ إلیکَ وَما اُنزِلَ مِن قَبلِکَ).

3.. تفسیر العسکری، صص۸۸-۸۹.

  • نام منبع :
    تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    به کوشش محمدعلی طباطبایی و جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 16185
صفحه از 416
پرینت  ارسال به